Różne wnioski z tych samych danych

Wśród ekonomistów i komentatorów rynkowych panuje zgodna opinia, że po kryzysie finansowym na początku lat 90. ubiegłego wieku Japonia, w ekonomicznym sensie doświadczyła dwóch straconych dekad.

Rzeczywiście jeśli porówna się zmianę PKB w Japonii, USA i państwach europejskich to można zauważyć, że japońska gospodarka rozwijała się dużo wolniej. Skupianie się jednak tylko na poziomie wzrostu gospodarczego może prowadzić do błędnych wniosków.

Populacja Japończyków w wieku produkcyjnym (15-64) osiągnęła szczyt w 1995 i od tego czasu spadła o około 10%. Nieuwzględnienie tego gigantycznego czynnika demograficznego, który przecież nie wynika z obecnej sytuacji gospodarczej Japonii, w analizie japońskich sukcesów i porażek gospodarczych wydaję się nierozsądne.

Na przykład, z zestawienia opublikowanego w raporcie Credit Suisse sprzed trzech lat wynika, że praktycznie cała różnica w tempie wzrostu PKB w latach 1990-2009 pomiędzy USA, Niemcami i Japonią wynika ze zmiany liczby ludności w wieku produkcyjnym. Pokazuje to poniższa tabela:

Za Credit Suisse

Matthew Klein z FT Alphaville pokazał na przykładzie innych danych, że mówienie o dwóch straconych dekadach w japońskiej gospodarce nie ma większego sensu, no chyba, że przyznamy, że duża część Europy także „straciła” lata 2009-2013. Klein pokazał zestawienie zmian w konsumpcji gospodarstw domowych per capita a więc użył wskaźnika, który nawet lepiej niż zmiana PKB pokazuje zmianę standardu życia obywateli. Okazuje się, że Japonia wypadła w tym zestawieniu lepiej niż państwa kontynentalnej Europy:

Za FT Alphaville

Klein zauważył, że w świetle powyższych danych komentatorzy rynkowi, którzy ostrzegają państwa strefy euro przed powtórzeniem losu Japonii, w gruncie rzeczy przedstawiają relatywnie optymistyczny scenariusz dla mieszkańców eurostrefy.

Nie zamierzam w tym tekście analizować japońskich dokonań gospodarczych ani zastanawiać się czy wybrana przez Japonię polityka monetarna i fiskalna była słusznym rozwiązaniem. Chciałem raczej pokazać, że w przypadku wielu danych ekonomicznych i finansowych może wystąpić sytuacja, w której inteligentni i uczciwi intelektualnie komentatorzy rynkowi, wyciągną z nich kompletnie odmienne wnioski.

Warto zapamiętać przykład Japonii ponieważ w najbliższych dekadach zmiany demograficzne będą istotnie wpływać na regularnie komentowane i analizowane przez uczestników rynku finansowego dane makroekonomiczne. Obecnie, zmiany demograficzne mają na przykład duży wpływ na część danych z amerykańskiego rynku pracy, przede wszystkim na szeroko komentowane dane o partycypacji w sile roboczej. Wspomniany wskaźnik znajduje się na poziomie z końca lat 70. i kilka punktów procentowych poniżej poziomu sprzed ostatniej recesji. Wielu komentatorów widzi w tym zjawisku oznakę słabości rynku pracy i jedną z przyczyn szybkiego spadku  bezrobocia (ludzie, którzy wypadają z siły roboczej nie są klasyfikowani jako bezrobotni). Bez wątpienia jest w tej interpretacji sporo racji. Nie należy jednak zapominać, że za dużą część spadku wskaźnika partycypacji w sile roboczej w USA odpowiadają zmiany demograficzne – starzenie się społeczeństwa i są to czynniki niezależne od obecnego stanu gospodarki.

Myślę, że inwestorzy rzetelnie podchodzący do analizy danych makroekonomicznych powinni zadać sobie trud sięgnięcia głębiej niż nagłówkowe dane i powinni podjąć próbę zrozumienia trendów i mechanizmów stojących za analizowanymi danymi. Przedstawiony na Blogach Bossy inwestor – Martin Taylor, z analizy ogólnie dostępnych danych makroekonomicznych doszedł w 1998 roku do wniosku, że Rosję czeka głęboki kryzys gospodarczy.

W takim krytycznym podchodzeniu do dostępnych danych makroekonomicznych zachodzi jednak pewne niebezpieczeństwo – można używać zdolności kognitywnych by z dostępnych danych wyciągnąć wnioski odpowiadające skrzywieniu ideologicznemu lub nastawieniu rynkowemu. Z obserwowanych w anglojęzycznej blogosferze dyskusji mógłbym podać wiele przykładów takich działań. Zwrócę uwagę na ten dotyczący porównywania Francji i USA.

Otóż przeciwnicy interwencji państwa w gospodarce irytują zwolenników interwencji państwa w gospodarce podając przykład Francji i USA, konkretnie poziomu PKB per capita w obydwu państwach. Ten wskaźnik, uwzględniający różnice w sile nabywczej jest o około 25% wyższy w USA co ma wskazywać na wyższość amerykańskiego modelu gospodarczego. Jakiś czas temu Paul Krugman, zwolennik interwencji państwa w gospodarce, zwrócił uwagę na dane wskazujące, że różnica w wydajności obydwu gospodarek jest dużo mniejsza i wynosi mniej niż 5%. Krugman oparł się na danych pokazujących wielkość PKB przypadającą na godzinę pracy. Doszedł do wniosku, że różnica w poziomie PKB per capita wynika z faktu, że mniej Francuzów pracuje, a ci którzy pracują, spędzają w pracy mniej godzin niż Amerykanie. Ekonomista argumentował, że obserwowane różnice pomiędzy poziomem PKB we Francji i USA wynikają więc z preferencji Francuzów, którzy bardziej niż Amerykanie cenią sobie wolny czas. Gdy już pracują są niemal tak efektywni jak Amerykanie.

To nie koniec historii. Przeciwnik interwencji państwa w gospodarce, Tyler Cowen, zauważył, że zestawienie, którym posłużył się Krugman jest skrzywione na korzyść Francji. Dlaczego? Zwrócił uwagę na badania pokazujące, że osoby w kwiecie wieku produkcyjnego (czterdziestolatkowie) są najbardziej efektywne. Tymczasem polityka francuskiego rządu wypycha z rynku pracy zarówno ludzi młodych (edukacja) jak i starszych (możliwość wcześniejszej emerytury) i sprawia, że w porównaniu w USA dużo większa część pracujących to najbardziej produktywna grupa wiekowa. Zdaniem Cowena, dane o PKB na godzinę pracy należy więc zważyć strukturą wieku zatrudnionych.

Część czytelników może uznać ten przykład za absurdalny. Moim zdaniem dobrze pokazuje, że po zastosowaniu odpowiednich filtrów, wag i przekształceń można znaleźć dane potwierdzające ideologiczne albo rynkowe przekonania.