Co się nie zmienia na rynkach?

Najczęściej używanymi na giełdzie słowami są: być może, miejmy nadzieję, możliwe, można by, mimo to, chociaż, wprawdzie, wierzę, myślę, ale, prawdopodobnie, wydaje mi się… Wszystko, w co się wierzy i o czym się mówi, jest względne i może być widziane zupełnie inaczej. Andre Kostolany

Od pewnego czasu wracam do swoich młodzieńczych lektur. Żeby zobaczyć, jak patrzyłem na świat, czy przetrwały próbę czasu, żeby zrozumieć zmiany jakie następują i z wielu innych powodów. Dotychczas dotyczyło to przede wszystkim beletrystyki i raczej rzeczy, które przeczytałem zanim przekroczyłem dwadzieścia lat. Jednak w wyniku tego wszystkiego co się dzieje dookoła sięgnąłem po Psychologię giełdy Andre Kostolany’ego. Przeczytałem ją pod koniec lat dziewięćdziesiątych, mając już za sobą kilka lat doświadczenia na rynkach. Wiele cytatów z niej mam zapisanych w swojej bazie. Ten, którym zacząłem dzisiejszy tekst jest jednym z nich.

Kostolany przez ponad siedemdziesiąt lat spekulował na różnych światowych giełdach (zaczął w Paryżu w 1924 roku). Z racji rozpoczętych i nie ukończonych studiów filozoficznych czuję do niego ogromną sympatię. Wspomniany fragment przypomniał mi się w kontekście, ni mniej ni więcej tylko dyskusji o kryptowalutach, szaleńczych wzrostach, marzeniach (głównie młodych) o szybkich i wielkich zyskach. W tych dyskusjach pojawia się również wątek zarzucany „dinozaurom” przez właśnie młodych tego, że nie rozumieją zupełnie nowej, nadchodzącej rewolucji oraz tego, że nie ma się czym przejmować w kontekście ostatnich korekcyjnych spadków, bo wszyscy ci, którzy kupili rok temu/dwa lata temu/cztery lata temu (niepotrzebne skreślić) bitcoina lub inną kryptowalutę nadal są tak zarobieni, że nie robi to na nich najmniejszego wrażenia.

Plus oczywiście to, że zazdrościmy – my wszyscy piszący krytycznie o tym co się dzieje – bo sami nie zarobiliśmy tych furmanek pieniędzy. Zacznę więc od tego ostatniego argumentu. To, że piszemy o zjawisku, o którym jest głośno nie oznacza automatycznie, że żałujemy czy chcielibyśmy być tam w środku. Oczywiście część osób pewnie żałuje, ale część patrzy sobie na to z pozycji cynika/obserwatora/kibica/psychologa (niepotrzebne skreślić) i zadaje różne pytania, porównuje do sytuacji sprzed lat. Tak – jeśli wydaje się Wam, że to co się dzieje na kryptowalutach, to coś nowego jesteście w błędzie. Szaleńcze hossy zdarzały się w historii i wielu z nas, którzy zaczęli zajmować się rynkami, rozpoczynali swoją przygodę właśnie od takiej hossy. Często od jej szczytu. Argument o tym, że nie ci, którzy odpowiednio wcześnie kupili są i tak zarobieni i się nie przejmują jest delikatnie mówiąc samooszukiwaniem się. Dopóki nie usłyszę – „kupiłem 3 lata temu i mam to gdzieś”, tylko będę słyszał „ktoś kto kupił 3 lata temu..” – będę się uśmiechał z przekąsem. Takie argumenty są z cyklu opowieści „ktoś, kto kupił akcje Coca Coli za 1 dolara 80 lat temu”, albo „wystarczyło kupić Microsoft trzydzieści lat temu”, ewentualnie „każdy kto kupił akcje Banku Śląskiego w IPO nadal był do przodu…”. Jestem na tym rynku już dwadzieścia lat i nie poznałem osobiście nikogo, kto trzymałby inwestycję latami. Inwestycję dynamicznie zyskującą. Bo poznałem tych, którzy latami trzymali Universal, Elektrim i wiele innych „grzanek”, które spadły ostatecznie niemal do zera. Większość ludzi podekscytowana zyskami realizuje je, a później w wyniku wielu mechanizmów psychologicznych zaczyna spekulować, wchodzić, wychodzić, łapać górki i dołki żałując, że tak wcześnie wyszli z inwestycji. Wielu z nich per saldo traci na tym maniakalnej próbie zarobienia jeszcze więcej. Tak jak inwestor, którego poznałem w 2006 roku. Po pierwszych udanych transakcjach na Biotonie (zyskał niemal 100 procent) patrzył na dalsze wzrosty i zaczął się szarpać z tymi akcjami. To najlepsze określenie: „szarpać się”. Ale nic już nie było takie samo. Pojawił się lęk przed utratą tego co zyskał. Korekty, o kilkanaście i więcej procent – robiły na nim bardzo duże wrażenie. Wykańczały go emocjonalnie. I wie o tym większość, którzy na rynku są dłużej niż od jednego cyklu hossy. Możesz zarobić setki procent, ale strata w pewnym momencie będzie bolesna, choćbyś nadal był na plusie. A wtedy jest szansa, że zaczniesz popełniać błędy. I przegrywać.

Przyznaję, że nie rozumiem rewolucji kryptowalutowej. Nie wiem, co jest w tej technologii rewolucyjnego. Ale może dlatego, że dla mnie rewolucją jest cały świat w ostatnich trzydziestu latach. Patrząc na rozwój technologii w ogóle, przestałem mówić, że coś jest niemożliwe. Rzeczy niewyobrażalne dla mnie lat temu trzydzieści, stają się faktem co chwile. Mój pierwszy aparat fotograficzny to była Smiena8M i chwilę później lustrzanka dwuobiektywowa (Lubitiel) na błony szerokoformatowe. Później przyszedł Zenit E. Samodzielnie wywoływałem filmy i robiłem odbitki. Na początku lat dziewięćdziesiątych nastała rewolucja, zaczęły być dostępne skanery do błon. Wszystkie filmy najpierw ręcznie skanowaliśmy takim skanerem (godziny pracy),  później oddawaliśmy do punktu – bo było taniej i szybciej. W drugiej połowie lat 90. kupiłem drukarkę atramentową foto. Rewolucja! Mogłem w domu drukować odbitki. Nic to, że papier był jeszcze słaby, nie wodoodporny, więc trzeba było foliować każdą cenną odbitkę. No i było potwornie kosztowne. Mój bliski znajomy, który handlował od lat materiałami foto, mówił, że jeszcze wiele lat przyjdzie czekać, aż jakość będzie odpowiednia. Papier wodoodporny pojawił się niemal za chwilę, jak również aparaty cyfrowe. Rewolucja! Ale profesjonaliści mówili, że spokojnie. Nie ta jakość. Nie stać mnie było na cyfrową lustrzankę, więc kupiłem kompakt – do dziś go używam. Ma matrycę 3,2 megapiksele, czyli mniej niż dzisiejsze smartfony. Które są kolejną rewolucją. W międzyczasie kupiłem lustrzankę. Praktycznie jej nie używam – zbyt duża, nieporęczna. Ale gdy ją kupowałem była rewolucyjna – brak ograniczenia do 36 klatek, zdjęcia natychmiast w komputerze, bez skanerów, noszenia do punktów, a wydruk (jeśli się go w ogóle robiło) kosztuje grosze.

Czasami się zastanawiam patrząc na młodsze pokolenia, czy w ogóle zauważają te radykalne zmiany. Czy po prostu są odbiorcami szybkiego świata i już nie mają wyobrażenia o tym, jak to jest gdy tego brakuje – smartfona, WIFI, streamingu, darmowej poczty i setek innych gier. Z punktu widzenia dwudziestolatka – dinozaury takie jak ja nie rozumieją współczesnego świata, Z punktu widzenia dinozaurów – oni nie rozumieją zmienności świata. Ot luka pokoleniowa.

Swoją książkę Kostolany zaczyna rozdziałem „Ostatnio spotkałem siebie z lat młodości”. No cóż. Doświadczony człowiek rozmawia ze wspomnieniem siebie sprzed sześciu dekad. Przez tyle czasu świat zmienił się rewolucyjnie (giełdy elektroniczne, a nie telegrafy z paskami notowań). Ale pewne rzeczy nie uległy zmianie. Człowiek i jego namiętności. Doświadczenie pozwala nabrać dystansu i szerokiego spojrzenia. Nie jest głupio brać pod uwagę zdanie innych. Choćby po to, żeby weryfikować swoje własne przekonania. Lub się nich utwierdzać.