Reagonomika: polityka fiskalna

W poniedziałkowym wydaniu Parkietu znajduje się interesujący artykuł zatytułowany: Jak reaganomika postawiła USA na nogi.

Hubert Kozieł napisał w nim: Ronald Reagan, prezydent USA w latach 1981-1989, ożywił gospodarkę kraju po ciężkim kryzysie. Popularne wyobrażenia widzą w tym sukces wolnorynkowej teorii Miltona Friedmana. Prawda jest jednak o wiele bardziej złożona.

W artykule autor cytuje wypowiedź Miltona Friedmana, który powiedział: Reagonomika miała cztery proste zasady – mniejsze podatki, mniej regulacji, ograniczone wydatki rządowe, antyinflacyjna polityka pieniężna. Hubert Kozieł komentuje wypowiedź Friedmana zdaniem: Ale to tylko część prawdy. Następnie podaje szczegóły dotyczące polityki monetarnej i fiskalnej.

Chciałbym zwrócić uwagę na fiskalną stronę reagonomiki – odnoszą się do niej dwa z czterech punktów Friedmana. Polityka fiskalna znajduje się także w centrum zażartej ekonomicznej debaty pomiędzy zwolennikami wstrzemięźliwej i aktywnej polityki fiskalnej. Mam także wrażenie, że polityka fiskalna Reagana jest przykładem frustrującej właściwości publicznych dyskusji ekonomicznych – sytuacji, w której strony posiadają inny zestaw faktów.

Informacje o polityce fiskalnej Reagana pochodzą w tym tekście ze strony: http://www.usgovernmentdebt.us i siostrzanych stron internetowych.

Zwróćmy uwagę na to co działo się w czasie prezydencji Reagana (brałem pod uwagę lata 1981-1988 – Ronald Reagan był prezydentem od stycznia 1981 do stycznia 1989) z realnymi (wyrażonymi w USD z 2005 roku) dochodami, wydatkami i deficytem rządu federalnego:

W latach 1981-1988 średnioroczny wzrost realnych federalnych wydatków rządowych wyniósł 3,2%. W ośmiu latach poprzedzających wyniósł 4,2%, w następnych ośmiu latach wyniósł 2,1%, w okresie 1950-2012 wyniósł 3,9% (wziąłem rok 1950 by pominąć okres wojny i bezpośrednio po wojnie, które zaburzyły budżet federalny).

Realne federalne dochody rządowe rosły w czasie reagonomiki przeciętnie o 2,9%. W okresie 1950-2012 realne federalne dochody rządowe  rosły przeciętnie o 3,2% rocznie (wystarczy zestawić to ze średniorocznym wzrostem wydatków by uzmysłowić sobie przyczynę amerykańskiego deficytu budżetowego).

Powyższe wskaźniki (dochody, wydatki i deficyt) można także pokazać jako odsetek PKB. Co więcej, przy założeniu, że sektor publiczny rośnie wraz z całą gospodarką, takie zestawienie może być bardziej użyteczne.

Przeciętnie, federalne wydatki stanowiły około 22% amerykańskiego PKB za czasów prezydenta Reagana. W okresie 1973-1980 stanowiły 19,7%, w okresie 1989-1996 stanowiły 21% (24,3% w 2012).

Przeciętnie, federalne dochody stanowiły około 17,8% amerykańskiego PKB za czasów prezydenta Reagana. W okresie 1973-1980 stanowiły 17,4%, w okresie 1989-1996 stanowiły 17,8% (15,8% w 2012).

Jak widać, Reagan zdołał ograniczyć udział wydatków rządu federalnego w PKB (z 21,2% do 20,9%). Ograniczył także, z 18,6% do 17,8% udział dochodów rządu federalnego w PKB. Można jednak zauważyć, że Reagana osiągnął te cele poprzez ekspansję ‘mianownika’ czyli PKB.

Fiskalna polityka Reagana miała także inne efekty. Przeciętnie, deficyt budżetu federalnego stanowił około 4,2% amerykańskiego PKB za czasów prezydenta Reagana. W okresie 1973-1980 stanowił 2,3%, w okresie 1989-1996 stanowiły 3,2% (8,5% w 2012)

Konsekwencją prowadzenia polityki budżetowego był olbrzymi, sięgający 9,3% średniorocznie, wzrost realnego zadłużenia federalnego z 1,9 bln USD z 2005 w 1981 roku do 3,9 bln USD z 2005 roku w 1988 roku. W okresie poprzedzającym reaganomikę wskaźnik ten rósł przeciętnie o 1,9%, w latach 1989-1996 o 6,1%.

Dług publiczny rósł szybciej od PKB i w czasie reagonomiki odwrócił się trwający kilka dekad spadek udziału długu publicznego w PKB (ze 122% w 1946 do 31,8% w 1981). Po ośmiu latach reagonomiki dług wynosił już 51% (105% w 2012 roku).

Co w takim razie można napisać o fiskalnej stronie reagonomiki? Cóż, myślę, że wykonałem na tyle pożyteczną pracę, że każdy z czytelników sam wyciągnie wnioski. Być może przejdzie nawet na wyższy poziom analizy i pokusi się o stwierdzenie czy reaganomika fiskalna była polityką udaną czy nieudaną czy przyczyniła się do wzrostu tempa rozwoju gospodarczego czy wręcz przeciwnie (a jeśli się przyczyniła, to które jej aspekty są za to odpowiedzialne). To są bardzo skomplikowane kwestie a powyższy wpis jest zaledwie pierwszym krokiem w takich rozważaniach.