W ramach nadrabiania zaległości w filmach dokumentalnych obejrzałem niedawno Enron: The Smartest Guys in the Room (dostępny na You Tube). To dokument z 2005 roku opowiadający historię wzlotu i upadku Enronu – korporacji, która w tym samym roku, w którym Fortune po raz szósty z rzędu ogłosił ją najbardziej innowacyjną firmą w USA ogłosiła największe w historii USA bankructwo (tytuł ten straciła zresztą wkrótce na rzecz WorldCom, który stracił go na rzecz Lehman Brothers)
Dokument powstał cztery lata po ogłoszeniu przez Enron bankructwa, po upadku (lecz nie bankructwie) Arthur Andersena – firmy, która audytowała sprawozdania finansowe Enronu, lecz przed procesami sądowymi dwóch byłych CEO Enronu – Laya i Skillinga. To zresztą pierwszy wniosek ze skandalu Enronu – potrzeba wielu lat (w przypadku Enronu cztery lata minęło pomiędzy ogłoszeniem bankructwa a początkiem procesu) by winnych oszustw finansowych dosięgła sprawiedliwość.
Oglądając Enron: The… nie mogłem się uwolnić od pytania: jak to możliwe, że pomiędzy procesami Laya i Skillinga a kryzysem finansowym 2008 roku minęło mniej niż dwa lata? Przynajmniej kilka mechanizmów i zjawisk kluczowych dla skandalu Enronu bardzo wyraźnie zaznaczyło swoją obecność w ostatnim kryzysie finansowym. Naprawdę, trudno jest oglądać Enron: The… i nie zastanawiać się dlaczego popełniono te same błędy.
Weźmy pod uwagę słynną czarną skrzynkę, magiczne pudełko, z którego czarodzieje z Enronu wyciągali co kwartał wyniki finansowe. Nawet analitycy zajmujący się Enronem przyznawali, że nie mają pojęcia skąd biorą się zyski Enronu. Nie przeszkadzało im to naturalnie wydawać rekomendacji dla Enronu – kilka miesięcy przed pierwszymi problemami, w marcu 2001 roku 13 z 18 analityków zalecało kupno. Podobieństwo trzecie: analitycy.
Nie bez powodu Enron nazywano Goldman Sachsem handlu energią. Skala ryzyka podejmowanego przez spółkę oraz szczegóły modelu biznesowego znajdowały się poza zasięgiem poznania inwestorów. Ostatni kryzys finansowy obnażył dokładnie ten sam problem – nawet doświadczeni inwestorzy nie dysponowali szczegółowymi informacjami o spółkach (bankach inwestycyjnych) i instrumentach finansowych (papiery wartościowe oparte o kredyty hipoteczne), w które inwestowali.
Nie byłoby skandalu Enronu gdyby spółka nie była w stanie korzystać z pozabilansowych (off-balance-sheet) wehikułów specjalnego przeznaczenia (special purpose vehicle). W 2001 roku Enron dysponował kilkuset wehikułami, których głównym celem było ukrywanie realnego zadłużenia spółki. SPVs odegrały rolę w ostatnim kryzysie finansowym, były istotnym mechanizmem w procesie sekurytyzacji kredytów hipotecznych.
Prawdziwe deja vu przeżywa się w momencie, w którym opowiadane są szczegóły transakcji dotyczących ‘sprzedaży’ przez Enron nigeryjskich barek naftowych, tzw. Nigerian barge deal. Barki ‘kupował’ Merrill Lynch. Nie przez przypadek użyłem w poprzednim zdaniu cudzysłowów. Transakcja, która wyglądała jak sprzedaż była w rzeczywistości pożyczką (Merrill Lynch miał po zakończeniu okresu sprawozdawczego z gwarantowanym zyskiem odsprzedać barki Enronowi – w międzyczasie Enron poprawił sobie rachunek zysków i strat), która miała pod-pompować sprawozdanie finansowe Enronu.
W roku bankructwa Enronu, Lehman Brothers zaczął używać transakcji Repo (czyli sprzedaży aktywów ze swojego bilansu wraz ze zobowiązaniem się do ich odkupienia). Repo 105 stały się istotnym elementem tworzenia sprawozdań finansowych Lehman Brothers – na krótko przed końcem kwartału Lehman odciążał swój bilans sprzedając aktywa a następnie odkupywał je. W gruncie rzeczy Repo 105 było najbliżej ściągnięcia managerów Lehmana na salę sądową.
Gdy ogląda się fragment filmu o transakcjach Enronu z Merrill Lynch od razu pojawiają się w umyśle Repo 105. Ten sam pomysł. Podobieństw pomiędzy Enronem a Lehmanem w kwestii ukrywania rzeczywistego zadłużenia jest zresztą więcej.
Ostatnią rzeczą, na którą chciałbym zwrócić uwagę jest instrumentalne traktowanie deregulacji przez Enron i instytucje finansowe. Deregulacja rynku energii elektrycznej w Kalifornii (film warto obejrzeć dla jednej rozmowy telefonicznej, w której trader Enronu dzwoni do elektrowni zarządzanej przez Enron i sugeruje przerwę konserwacyjną albo awarię w celu podpompowania cen energii elektrycznej, w tym samym czasie, w którym Kalifornijczycy walczyli z blackoutami) zapewniła Enronowi stabilne źródło dochodów. W handlu surowcami Enron korzystał z deregulacji rynku derywatów z 2000 roku, tej samej, która zostawiła poza zasięgiem regulacji niemal cały rynek credit default swaps.
Krótko mówiąc, Enron: The… jest bardzo interesującym dokumentem przybliżającym mechanizmy ostatniego kryzysu finansowego. Fakt, że został nakręcony dwa lata przed początkiem kryzysu nie powinien nikogo zmylić.
Oczywiście chciałbym wierzyć, że inwestorzy, regulatorzy oraz bankierzy mają niezwykle krótką pamięć i to jest źródłem problemów. Obawiam się jednak, że problemem nie jest krótka pamięć.
15 Komentarzy
Dodaj komentarz
Niezależnie, DM BOŚ S.A. zwraca uwagę, że inwestowanie w instrumenty finansowe wiąże się z ryzykiem utraty części lub całości zainwestowanych środków. Podjęcie decyzji inwestycyjnej powinno nastąpić po pełnym zrozumieniu potencjalnych ryzyk i korzyści związanych z danym instrumentem finansowym oraz rodzajem transakcji. Indywidualna stopa zwrotu klienta nie jest tożsama z wynikiem inwestycyjnym danego instrumentu finansowego i jest uzależniona od dnia nabycia i sprzedaży konkretnego instrumentu finansowego oraz od poziomu pobranych opłat i poniesionych kosztów. Opodatkowanie dochodów z inwestycji zależy od indywidualnej sytuacji każdego klienta i może ulec zmianie w przyszłości. W przypadku gdy materiał zawiera wyniki osiągnięte w przeszłości, to nie należy ich traktować jako pewnego wskaźnika na przyszłość. W przypadku gdy materiał zawiera wzmiankę lub odniesienie do symulacji wyników osiągniętych w przeszłości, to nie należy ich traktować jako pewnego wskaźnika przyszłych wyników. Więcej informacji o instrumentach finansowych i ryzyku z nimi związanym znajduje się w serwisie bossa.pl w części MIFID: Materiały informacyjne MiFID -> Ogólny opis istoty instrumentów finansowych oraz ryzyka związanego z inwestowaniem w instrumenty finansowe.
Ale na mocy sec. 401 (a)(j) SOX-u off-balance sheet muszą być teraz ujawnianie.
@ galopujący major
SOX uchwalono przecież w odpowiedzi na Enron i WorldCom. Daleki jestem od twierdzenia, że nic się nie zmieniło.
http://www.youtube.com/watch?v=KxB4qpY36QI&feature=related
Male sprostowanie – Arthur Andersen, Mr. Anderson wystepowal w innej historii.
Polecam inne filmy dostępne na youtubie z podobnej tematyki – zebrałem listę linków: http://miropress.wordpress.com/bankowosc/filmy-o-kryzysie/
Natomiast wydaje mi się, że porównanie Enrona z Lehmanem jest nieco naciągane. W przypadku Enronu dochodziło do oszustw – jak choćby trading room na przepustowość internetu, gdzie tradarzy sami między sobą pozorowali transakcje… W przypadku Lehmana – robili to co robiiły i inne banki – po prostu padło na nich i zabrakło im płynności. Owszem, robili dość skomplikowane transakcje, ale skala jest inna…
@ Miropress
Zauważ, że mój tekst jest o podobieństwach pomiędzy skandalem Enronu a ostatnim kryzysem finansowym a nie pomiędzy Enronem a Lehmanem. Kwestia Lehmana pojawia się przy okazji transakcji maskujących faktyczne wyniki finansowe spółek. Porównanie Repo 105 do transakcji nigeryjskich barek jest sensowne – jest sporo analogii pomiędzy tymi działaniami i nie jestem pierwszy, który to zauważył.
Nigdzie natomiast nie napisałem, że Lehman był zaplanowanym i realizowanym przez kilka lat oszustwem rachunkowym, którym bez wątpienia był Enron.
U nas na studiach puszczali ten film, i wszyscy siedzieli tak :0
@ Trystero
Wybacz, podobieństw nie widzę. W przypadku afer 2003 roku (boć bankructwo Enrona to tylko wierzchołek góry lodowej), chodziło o zawyżanie przychodów i obniżanie kosztów – czyli przejście z kreatywnej do agresywnej księgowości i certyfikowanie oszustw w sprawozdaniach finansowych… Skończyło się to nową regulacją – Sarbanes Oxley i teraz dochodzi jeszcze odpowiedzialność karna za występki, które kiedyś kończyły się tylko grzywnami płaconymi przez firmy… Czy Sarbox wyeliminowało agresywną księgowość? – nie sądzę. Ale skala zjawiska wśród wielkich korporacji jakby nieco zmalała.
Kryzy finansowy 2008 był wynikiem czegoś zupełnie innego – tym razem winne były wszystkie banki, które odkryły patent na zarabianie poprzez pakowanie kredytów hipotecznych (slice & dice), do tego kredytów udzielanych bez sprawdzania zdolności kredytowej (Ninja). Z subprimów robiło się primy i do tego doszły jeszcze wszystkie instrumenty pochodne… To było zupełnie inne zjawisko i jakoś trudno mi znaleźć punkty wspólne z Enronem (może jedyny, to fragment filmu, w którym Andrew Fastow sprzedaje bankom pomysł na wspólne przedsięwzięcia!!!).
@ Miropress
To było zupełnie inne zjawisko i jakoś trudno mi znaleźć punkty wspólne z Enronem
Pomogę Ci. Enron zawierał transakcje, które wyglądały jak sprzedaż aktywów, a które były pożyczkami udzielonymi Enronowi. Robił to w celu poprawienie wyników finansowych – podniesienia przychodów i zysku netto. Lehman zawierał transakcje, które wyglądały jak sprzedaż aktywów a były to transakcje Repo. Robił to w celu poprawienia wyników finansowych – zmniejszenia aktywów w bilansie, a więc obniżenia dźwigni finansowej.
Opisałem to w swoim tekście i myślę, że nie potrafię jeszcze bardziej przybliżyć podobieństw.
Nie tak dawno temu (wrzesień 2011 ujawniono, że MF Global (41 mld USD aktywów używając transakcji REPO, ukrywał przed klientami długie pozycje zajmowane w obligacjach państw PIIGS.
@Trystero
Uważam, że case Enronu ma właśnie wiele analogii z kryzysem 2008 roku (nadaktywność na rynku, lipne bilanse, lipne transakcje, nadmierne ryzyko, korupcja, arogancja, etc) i że ta lekcja poszła na marne.
Brak mi czasu, ale postaram się coś w weekend szerzej napisać, bo to symptomatyczny temat, takie exemplum exemplarum.
To polecam jeszcze jeden film o Enronie – tym razem dla profesjonalistów, z takiej serii dla CFE:
http://www.youtube.com/watch?v=ntJRtN6dMmY
Może mniej w nim wodotrysków, ale chyba więcej faktów
@Miropress
wielkie dzięki za link do tego dokumentu! rewelacja!
Newt Gingrich, Christopher Dodd (odrzucenie veto Clintona) i wielu wielu innych…
wprowadzenie zasady „proportionate liability standard” dla audytorów, wprowadzenie praw (brawo Gingrich) „curbing shareholders’ lawsuits”, cała debata w 1994 w związku ze stock options i księgowaniem tego jako kosztów wg propozycji FASB i argumentacja w Kongresie zakończona potężną klęską propozycji FASB z wynikiem głosowania 88:9 przeciwko tej regulacji…plus przedstawione argumenty obu stron, gdzie doprawdy nie trzeba być specem, żeby odróżnić kto jest na payrollu konsorcjów…wow, rewelacyjny dokument.
podrzuć coś jeszcze, bo akurat mam czas (ps. widziałem polecany przez Ciebie Meltdown= takie sobie, ale poleciłem znajomym, żeby się zapoznali z tematem).
jeszcze raz wielkie dzięki i pozdrawiam,
Na początek, na dobry początek zamieszczam link z chronologiczną historią głównych popisów bystrzaków z Enronu, by byłołatwiej zorientować się w temacie.
http://celebritywonder.ugo.com/movie/2005_Enron:_The_Smartest_Guys_in_the_Room_timeline_of_events.html
A i reszta nie będzie milczeniem,jak zakładam.
Obawiam się, żę dostrzegam pewne analogie pomiędzy Off Balance Sheetami Enronu a ksiegowaniami Żana Wincenta R. On stosuje podobną technikę w odniesieniu do długu i ZUS-u. Podobną technikę stosowali również Grecy. Jeżeli przeglądniecie filmy z czasów kiedy Premier ogłaszał nas zieloną wyspą, łatwo można zauważyć, że drugą zieloną wyspą była właśnie GRECJA.