Kto kontroluje rynek ropy naftowej?

Jestem przekonany, że gdybyśmy zapytali przeciętnego człowieka o to, które korporacje kontrolują globalny rynek ropy naftowej to w odpowiedzi usłyszelibyśmy najczęściej takie nazwy jak ExxonMobil, British Petroleum, Chevron czy Shell. Przekonanie, że kluczowymi graczami na globalnym rynku ropy naftowej są międzynarodowe korporacje naftowe posiadające swoje siedziby w państwach rozwiniętych jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych, błędnych wyobrażeń o rynku ropy naftowej.

Rzeczywistość dramatycznie odbiega od tego wyobrażenia. Poniższa tabela (za Petrostrategies), pokazuje 10 największych korporacji naftowych pod względem kontrolowanych rezerw ropy naftowej (w mld baryłek):

W pierwszej ’10’ największych pod względem rezerw ropy naftowej korporacji naftowych nie ma prywatnych, międzynarodowych korporacji naftowych (MKN). Wszystkie dziesięć firm to kontrolowane przez rządy Narodowe Korporacje Naftowe (NKN).

Pierwszą prywatną firmą byłby w tym zestawieniu byłby OAO Lukoil, który znalazłaby się na 11 miejscu, z udziałem 0,9%. Kolejne, British Petroleum i ExxonMobil znalazłyby się odpowiednio na 14 i 18 miejscu z udziałem 0,7% i 0,6%.

Podobnie wygląda sytuacja w klasyfikacji największych firm naftowych na podstawie wydobycia ropy naftowej (za rok 2010). W pierwszej ‘10’ znalazłyby się dwie prywatne MKN: British Petroleum i ExxonMobil.

Zgodnie z raportem  National Oil Companies and Value Creation, Narodowe Korporacje Naftowe kontrolują około 90% globalnych rezerw ropy naftowej oraz 75% produkcji ropy naftowej. Według tego samego raportu szacuje się, że około 60% nieodkrytych jeszcze zasobów ropy naftowej znalezione zostanie w państwach, w których NKN mają uprzywilejowaną lub monopolistyczną pozycję.

Przy okazji, jednym ze sposobów wyceny notowanych na giełdach korporacji naftowych jest wycena na podstawie posiadanych rezerw tego surowca. Zastosowanie tego wskaźnika do wyceny rynkowej (zakładając, że NKN operują w warunkach rynkowych) Narodowych Korporacji Naftowych uczyniłoby z Saudi Aramco największą korporację na świecie, kilkakrotnie większą od Apple.

Czy opisana struktura rynku ropy naftowej rodzi poważne konsekwencje? Wydaje się, że tak jest. Po pierwsze, badania wskazują, że narodowe korporacje naftowe są mniej efektywne od prywatnych firm naftowych. Po drugie, NKN mogą niekonwencjonalnie reagować na bodźce rynkowe ponieważ kontrolujące je rządy mogą ustanowić niekonwencjonalne priorytety dla NKN – na przykład zapewnienie dochodów budżetowych na ustalonym poziomie. Po trzecie, NKN mogą sobie pozwolić na model biznesowy oparty o długoterminowy rachunek ekonomiczny (nie egzystują w tyranii kwartalnych wyników finansowych) i uwzględniać długoterminowe korzyści z wydobycia lub pozostawienia w ziemi surowców (na przykład w oparciu o regułę Hottelinga) – istnieją przesłanki, że przynajmniej władze Arabii Saudyjskiej i Kuwejtu biorą pod uwagę korzyści z niewydobywania ropy naftowej przy kreowaniu polityki naftowej.