Samodzielne myślenie jest kosztowne

Zdaję sobie sprawę, że dokonując wyboru inspiracji do dzisiejszego tekstu wkroczyłem na bardzo zdradliwy teren. W jednym akapicie będę pisał zarówno o szczepieniu przeciw COVID-19 jak i o odpowiedzialności za wojnę na Ukrainie.

Kilka dni temu zobaczyłem na Twitterze badanie opinii publicznej z Austrii, z którego wynikało, że istnieją spore różnice w ocenie wojny na Ukrainie pomiędzy zaszczepionymi a niezaszczepionymi Austriakami. Zaszczepieni Austriacy odpowiedzialnością za wojnę obarczają głównie Rosję. Niezaszczepieni Austriacy obarczają odpowiedzialnością wszystkich: Rosję, Ukrainę, NATO i USA. Co zdumiewające, niezaszczepieni Austriacy częściej winią USA niż Rosję za rosyjską inwazję na Ukrainę:

Za Profil via Tadeusz Gliczan

Podobnie jest w USA. Z badania YouGov America wynika na przykład, że 76% zaszczepionych z dawką przypominającą uważa finansową pomoc dla Ukrainy za dobry pomysł a 10% za zły pomysł. Wśród niezaszczepionych odpowiedzi rozkładają się: 40% i 35%. Ten sam rozdźwięk występuje w przypadku innych zagadnień związanych z Ukrainą. Weźmy pod uwagę stosunek do ukraińskiego prezydenta: w 77% pozytywny i w 9% negatywny wśród zaszczepionych z dawką przypominającą ale w 40% pozytywny i w 28% negatywny wśród niezaszczepionych.

Nie ma logicznego, bezpośredniego związku pomiędzy stosunkiem do szczepień a oceną wojny na Ukrainie. Można się na przykład spodziewać, że zaszczepione osoby będą mieć wyższy poziom zaufania do medycyny i nauki niż osoby niezaszczepione. Te dwie kwestie są ze sobą bezpośrednio powiązane. Kwestia szczepień i kwestia wojny na Ukrainie nie są bezpośrednio ze sobą powiązane.

Po większym zastanowieniu można znaleźć fundamenty łączące te dwie kwestie. Istnieją polityczne czy ideologiczne obozy, które są jednocześnie anty-szczepionkowe i pro-rosyjskie (tak jak istnieją obozy, które są jednocześnie pro-szczepionkowe i pro-ukraińskie). Istnieją medialne ekosystemy, medialne silosy intelektualne, które są jednocześnie anty-szczepionkowe i pro-rosyjskie (i na odwrót) – ekspozycja na te ekosystemy może wyjaśnić związek między stosunkiem do szczepionek przeciw COVID-19 a stosunkiem do wojny na Ukrainie.

Tym niemniej, w świecie, w którym ludzie samodzielnie formułują swoje opinie po wnikliwym zapoznaniu się z faktami nie powinniśmy często napotykać na takie skupianie się w światopoglądowych silosach opinii na kompletnie niepowiązane ze sobą zagadnienia z bardzo odległych od siebie dziedzin. W realnym życiu regularnie spotykamy się z ludźmi reprezentującymi takie „klastry opinii”. Często po krótkiej rozmowie i poznaniu jednej, dwóch mocnych opinii jesteśmy w stanie odgadnąć kolejne opinie naszego rozmówcy w kompletnie niepowiązanych ze sobą zagadnieniach.

Moim zdaniem wszyscy trochę się samooszukujemy deklarując głębokie przywiązanie i szacunek do samodzielnego myślenia. To jest tak jak z deklarowaniem szacunku i poszanowania prawa: A jakże! Oczywiście, że szanujemy i przestrzegamy prawo. Przecież nie możemy żyć jak zwierzęta w dżungli! No ale jak Pan hydraulik pyta czy z fakturą czy bez to sporo z nas cichutko odpowiada „to może bez”. A wiele ograniczeń prędkości nie ma sensu i jest ustanowione tylko po to by wyciągać mandaty od kierowców. Takich przykładów można mnożyć a pokazują, że nasz rzeczywisty stosunek do przestrzegania prawa jest dosyć odmienny od tego deklarowanego. Zostawiamy sobie dużo większy margines do interpretacji niż gotowi jesteśmy to przyznać.

Prawda o samodzielnym myśleniu jest taka, że jest kosztowne: zarówno od strony intelektualnej (trzeba włożyć sporo pracy) jak i emocjonalnej (bo trzeba pogodzić się z tym, że rzeczywistość jest niechlujna, ma wiele odcieni szarości, problemy nie mają idealnych rozwiązań i tak dalej). Dlatego regularnie delegujemy na zewnątrz kreację dużej części naszego światopoglądu. Delegujemy to zadanie albo do grupy towarzyskiej albo do ideologicznego silosu albo do zaufanego ekosystemu medialnego albo do grupy wyselekcjonowanych autorytetów.

Warto podkreślić, że często robimy to nieświadomie a w warstwie deklaracji gotowi jesteśmy obstawać, że są to nasze poglądy wynikają z własnych badań i rozważań. Druga sprawa, którą chciałem podkreślić dotyczy faktu, że nie krytykuję samej idei „delegowania opinii” – w pewnym zakresie jest to nawet proces konieczny bo nie jesteśmy w stanie samodzielnie wszystkiego sprawdzić.

Nie widzę powodów by zakładać, że proces inwestycyjny jest wolny od tego zjawiska. Część ludzi argumentuje, że zachowujemy się inaczej, bardziej skrupulatnie, gdy stawka jest wysoka i wyraźnie widoczna a inwestowanie spełnia te kryteria. Pandemia COVID-19 i stosunek do szczepień oraz działań ostrożnościowych, zwłaszcza wśród osób w grupie podwyższonego ryzyka i ich rodzin, pokazuje, że nawet bardzo wysoka stawka może nie być wystarczająco silnym impulsem.

Dlatego zakładam, że pewna część naszych inwestycyjnych idei i pomysłów (na pewno większa niż jesteśmy gotowi to przyznać) nie jest naszymi oryginalnymi kreacjami lecz została przejęta z zewnątrz. Mogliśmy je przejąć od inwestycyjnych społeczności, w których się obracamy, od guru, którego poczynania śledzimy (czasem przez zamknięte szkolenia lub webinary) lub mogły nam zostać narzucone przez nasze poglądy wyższego rzędu, nasz światopogląd.

Dziś w czasie niekonstruktywnego przeglądania mediów społecznościowych, natrafiłem na Reddit, na artykuł z polskiego tygodnika z takim tytułem: Polska właśnie bankrutuje. „Kto powie wyborcom, że czeka nas bezrobocie, bieda i gwałtowne obniżenie poziomu życia?”. Trudno jest mi sobie wyobrazić, że inwestor, który od wielu lat ma regularną ekspozycję na ten nurt „analiz gospodarczych” jest  w stanie uchronić swój proces inwestycyjny od emocji, które wzbudzają takie „analizy”. Nie argumentuje w tym momencie, że prognozowanie nawet dotkliwego spowolnienia gospodarczego jest błędem. Zwracam uwagę na emocjonalne tło tej prognozy tworzone na przykład przez: „bankrutuje” i „bieda”. Inwestorzy regularnie konsumujący pesymistycznie skrzywione informacje mogą nie zadawać sobie nawet sprawy, że ich niedźwiedzie podejście inwestycyjne jest wynikiem przebywania w tym polityczno-ideologicznym silosie.

Tak jak w przypadku szczepienia przeciw COVID i wojny na Ukrainie powodem do niepokoju może być zapożyczanie czy przywłaszczanie pozornie niezwiązanych ze sobą (nie wynikających z siebie ani z jakiegoś innego czynnika) pomysłów inwestycyjnych. Jeszcze większym powodem do niepokoju mogą być zapożyczenia logicznie sprzecznych idei inwestycyjnych (na przykład ktoś prognozuje krach na rynkach i ma jednocześnie dużą ekspozycję na bardzo zmienne, spekulacyjne aktywa). Powyższe symptomy mogą sugerować, że posunęliśmy się za daleko w inspirowaniu się pomysłami innych inwestorów lub analityków.