Nadmierna pewność siebie jako substytut kompetencji

W ostatnim czasie przekonałem się jak satysfakcjonujące może być działanie efektu potwierdzenia – natrafiłem na kilka artykułów i badań potwierdzających samodzielnie wypracowane hipotezy dotyczące sektora finansowego i gospodarki.

Chyba każdy słyszał o efekcie Krugera-Dunninga – hipotezie sugerującej tendencję niekompetentnych osób do zawyżania własnych umiejętności. Osoby kompetentne wykazują natomiast tendencję do zaniżania własnych umiejętności relatywnie do umiejętności innych. W swojej pracy Kruger i Dunning sugerowali, że zjawisko to wynika z niekompetencji – te same umiejętności czy wiedza potrzebne do wykonania zadania są potrzebne do oceny rezultatów tego zadania.

Daniel Kahneman w swoim znakomitym eseju w New York Times napisał: Pewność, przeświadczenie, które odczuwamy gdy dokonujemy jakiejś oceny nie wynika z rozumnego oszacowania prawdopodobieństwa, że nasza ocena jest słuszna. Jest uczuciem determinowanym przede wszystkim spójnością, zgodnością narracji i łatwością z jaką układamy ją w umyśle, nawet jeśli dowody potwierdzające narrację są nieliczne i niemiarodajne. Skrzywienie na rzecz spójności, zgodności sprzyja nadmiernej pewności siebie. Osoba, która wykazuje wysoką pewność siebie najprawdopodobniej dysponuje dobrą narracją, która jest prawdziwa albo nie jest.

Kahneman dodał: Możemy uwierzyć ekspertowi, który przyznaje się do niepewności ale nie możemy brać wysokiej pewności siebie za dobrą monetę. Jak nauczyłem się tego w czasie swoich pierwszych badań, ludzie wytwarzają spójne narracje i podają prognozy z dużą pewnością nawet jeśli dysponują niewielką lub zerową wiedzą. Nadmierna pewność siebie wynika z niewiedzy o swojej własnej niewiedzy (dosłownie: ślepoty na swoją własną ślepotę – T.).

Opinia Kahnemana jest tym bardziej istotna, że pisząc o ludziach, którzy z pewnością siebie formułują prognozy mimo niewielkiej lub zerowej wiedzy miała na myśli siebie i swój zespół.

Być może, nieuzasadniania pewność siebie może także być racjonalną strategią na odniesienie sukcesu. Badacze spekulują, że nadmierna pewność siebie może zapewniać korzyści psychologiczne i społeczne. Strategia ta może działać ponieważ ludzie mogą mieć skłonność do mylenia pewności siebie z wiedzą i umiejętnościami, oczekiwać, że pewność siebie wynika z kompetencji.

Badania z 2012 roku przeprowadzone przez Anderson, Brion, Moore i Kennedy zawierają empiryczne obserwacje i teoretyczne rozważania potwierdzające hipotezy, że nadmierna pewność siebie pomaga osiągnąć wysoki status w grupie a jest to możliwe, ponieważ zbytnia pewność siebie sprawia, że ludzie postrzegają taką osobę jako kompetentną nawet jeśli w rzeczywistości taką nie jest. Warto zauważyć, że w tym przypadku zbytnia pewność siebie jest szczerym, prawdziwym przekonaniem, że czyjaś wiedza lub umiejętności są wyższe niż jest to w rzeczywistości. Pod tym względem nadmierna pewność siebie różni się od zarządzania własnym wizerunkiem i świadomego przedstawiania swojej wiedzy lub umiejętności w lepszym świetle.

W badaniu empirycznym poziom nadmiernej pewności siebie miał porównywalny wpływ na ocenę kompetencji wydaną przez innych uczestników badania i osiągnięty status społeczny w grupie, do rzeczywistych, obiektywnych umiejętności. W wyrobieniu sobie opinii kompetentnej osoby nadmierna pewność siebie była równie skuteczna co rzeczywista kompetencja.

Kilka dni temu pojawiły się doniesienia o interesującym badaniu dwóch doktorantów z  Washington State University. Badacze stworzyli program, który przeanalizował tweety dotyczące rozgrywek baseballu i footballu amerykańskiego. Wooten and Smith skupili się tweetach z prognozami wyników, przy czym podzieli je na wysłane przez medialnych ekspertów z zweryfikowanymi kontami i na wysłane przez amatorów deklarujących zainteresowanie sportem. Obserwowali nie tylko samą prognozę ale także pewność z jaką została wyrażona (przypisując odpowiedni poziom pewności słowom takim jak wygrać, zniszczyć, roznieść, zmiażdżyć). Co się okazało?

Profesjonaliści mieli rację w 47% przypadków a amatorzy w 45%. Profesjonaliści odznaczali się natomiast zdecydowanie wyższą pewnością siebie (ranking 0,48 przy rankingu 0,31 amatorów).

Fascynującą rzeczą, którą zauważyli Wooten i Smith był fakt, że występowała dużo silniejsza korelacja pomiędzy wzrostem popularności eksperta a pewnością siebie wyrażoną w prognozach niż sprawdzalnością prognoz. Jeśli hipoteza Wootena i Smitha sugerująca związek pomiędzy popularnością a pewnością prognoz i sprawdzalnością prognoz jest poprawna to dla wielu medialnych ekspertów, dla których głównym celem jest zwiększenie popularności, okazywanie pewności siebie może być racjonalnym narzędziem do realizacji tego celu. Bardziej skutecznym niż pracowanie nad swoim procesem prognostycznym w celu poprawienia jakości prognoz.

To o tyle interesujące, że wyniki 20-letnich badań prof. Philipa Tetlocka, w których uczestniczyło kilkuset medialnych ekspertów politycznych, ekonomicznych i militarnych pokazały, że eksperci z wielką pewnością siebie tworzący ekstremalne prognozy nie tylko odznaczali się mniejszą sprawdzalnością prognoz ale także zdecydowanie większym zainteresowaniem mediów.

Tetlock napisał: Jak ostrzegali sceptycy nadmiernie pewni siebie eksperci bardzo rzadko ponosili konsekwencje swoich pomyłek. Media poświęcały im dużo zainteresowania ignorując ich bardziej skromnych kolegów.

Tetlock podzielił ekspertów na dwie grupy: jeże i lisy. Tym pierwszym przypisał przywiązanie do wielkich idei, które determinują ich postrzeganie świata. Umożliwia to jeżom wygłaszanie poglądów i podawanie potwierdzających je argumentów z zaraźliwą pewnością siebie. Lisom przypisał brak przywiązania do konkretnych idei, akceptowanie i artykułowanie niepewności poprzez rozważanie różnych scenariuszy i ważenie argumentów za i przeciw. Rezultaty badań Tetlocka sugerują, że lisy odznaczały się większą sprawdzalnością prognoz i mniejszą popularnością medialną.

Uważam, że należy sceptycznie podchodzić do rezultatów badań społecznych i traktuję je jako kolejne obserwacje potwierdzające lub przeczące przyjętej hipotezie a nie dowody na jej potwierdzenie lub odrzucenie. Idea, że ludzie mogą mylić nadmierną pewność siebie z kompetencją i wiedzą wydaje się mi interesująca i sensowna. Powstaje pytanie czy ludzie mylą tylko szczerą pewność siebie z kompetencją czy dają się też zwieść świadomym zabiegom przedstawienia się jako bardziej kompetentna lub uzdolniona osoba niż jest to w rzeczywistości?

Jeśli powyższa hipoteza jest prawdziwa to trudno jest mi sobie wyobrazić lepsze pole do stosowania strategii rekompensowania braku wiedzy lub umiejętności za pomocą nadmiernej pewności siebie niż sektor finansowy. Dlaczego? W sektorze finansowym, na co zwróciłem uwagę w dwóch ostatnich tekstach, niezwykle trudno jest zmierzyć rzeczywiste umiejętności. Bardzo trudno jest powiedzieć: sprawdzam. Jeśli ktoś twierdzi, że jest wybitnym skrzypkiem to można wręczyć mu skrzypce i poprosić by coś zagrał. Dużo trudniej jest sprawdzić kompetencje i wiedzę medialnego eksperta, blogera czy zarządzającego. W sektorze finansowym bardzo trudno jest odróżnić nadmierną pewność siebie od rzeczywistych zdolności.

Jeśli z wszystkich przytoczonych wywodów wypływa jakiś wniosek to jest nim idea, że nie ma wyraźnego powodu by łączyć nadmierną pewność siebie, która często tożsama jest z arogancją, z realnymi kompetencjami.