Złoty okres oszustw finansowych

Wielu komentatorów uważa, że żyjemy w złotym okresie telewizji. Ja myślę, że żyjemy w złotym okresie oszustw finansowych. Zarówno z punktu widzenia oszustów jak i z punktu widzenia postronnych, zainteresowanych obserwatorów.

Wskazałbym trzy czynniki wspierające złoty okres oszustw finansowych: globalizację, media społecznościowe i elektroniczne kanały informacyjne. Z jednej strony otwierają one przed oszustami olbrzymie możliwości, pozwalają łatwo i szybko dotrzeć do milionów potencjalnych ofiar. Z drugiej strony po ujawnieniu oszustwa pozwalają szczegółowo poznać mechanizmy oszustwa i motywy oszustów bo zostawiają oni mnóstwo elektronicznych śladów. Łącznie z publicznie dostępnymi informacjami o tym co stało się z częścią zdefraudowanych pieniędzy – wystarczy sprawdzić Instagram.

W ostatnich dniach w globalnych mediach pojawiły się dwa interesujące teksty o głośnych oszustwach: BBC przedstawiła historię krypto-księżniczki (Ruja Ignatova używała tego pseudonimu) i jej piramidy OneCoin. W Vanity Fair ukazał się natomiast artykuł o upadku kanadyjskiej giełdy kryptowalutowej Quadriga i dwóch oszustach stojących za tym przekrętem. Myślę, że to nie jest przypadek, że obydwa oszustwa dotyczą kryptowalut.

O Quadriga i jej prezesie zrobiło się bardzo głośno w styczniu 2019 roku. Najpierw ujawniono, że w grudniu 2018 prezes giełdy Gerald Cotten nieoczekiwanie zmarł w czasie pobytu w Indiach. Następnie podano informacje, że Cotten jako jedyny pracownik giełdy miał dostęp do zimnych portfeli giełdy (będących offline nośników pamięci z portfelami zawierającymi środki klientów). Wraz ze śmiercią prezesa bezpowrotnie utracono do nich dostęp a więc możliwość odzyskania około 250 mln USD w kryptowalutach. Wszyscy zastanawiali się wtedy czy oficjalna historia jest prawdziwa czy jest może przedstawieniem przykrywającym oszustwo. Niemal rok później wszystko wskazuje na tę drugą możliwość.

Przede wszystkim wiadomo, że zimne portfele były puste. Cotten przed wyjazdem do Indii przetransferował większość środków na swoje prywatne konta na innych giełdach kryptowalutowych. Część z tych prywatnych kont na innych giełdach także było pustych – środki zostały stracone na tysiącach dziwnych transakcji na mniej znanych kryptowalutach takich jak Dogecoin, OmiseGO, and Zcash.

Wygląda więc na to, że Quadriga była oszustwem a nie nieszczęśliwym wypadkiem, który nałożył się na skrajnie nieodpowiedzialne podejście do kwestii bezpieczeństwa środków klientów. Powstaje jednak pytanie: ilu uczestników zdecentralizowanego systemu kryptowalut jest klientami małych giełd kryptowalutowych, których bezpieczeństwo opiera się na zimnych portfelach i kluczowym lub kilku kluczowych pracownikach giełdy posiadających do nich dostęp. Zastanawiam się też jaka część tych klientów zainteresowała się kryptowalutami bo nie ufa konwencjonalnemu sektorowi finansowemu i nie wierzy, że depozyty w bankach są bezpieczne.

Według Nathaniela Richa wśród osób próbujących rozwikłać tajemnicę Quadriga dominują dwie teorie: giełda albo od początku była zaplanowaną piramidą finansową albo wskutek problemów finansowych prezes giełdy próbował użyć środków klientów by odrobić straty handlem na mniej popularnych kryptowalutach czym dopuścił się oszustwa. Moim zdaniem jeśli weźmiemy pod uwagę historię założycieli giełdy dużo bardziej prawdopodobna wyda się pierwsza możliwość.

Gerald Cotten i Michael Patryn spotkali się w 2003 roku na forum internetowym poświęconym piramidom finansowym. Są takie fora: planuje się na nich piramidy finansowe, nagania na nie a czasami przed nimi ostrzega. Cotten miał 15 lat gdy zainteresował się zarabianiem na życie przez organizowanie schematów Ponziego. Stworzył swój pierwszy przekręt gdy miał 15 i pół roku: S&S Investments obiecywał od 103% do 150% zysku w mniej niż 48 godzin (z reguły w 18 godzin). Wehikuł zwinął się po trzech miesiącach razem z pieniędzmi inwestorów.

Za Wikipedia

W czasie następnej dekady Cotten tworzył kolejne piramidy finansowe, a wśród nich Quadriga Fund założony pod koniec 2012 roku. Fundusz miał inwestować na rynku venture capital i rynku walutowym. W 2013 toku Cotten i Patryn założyli giełdę kryptowalutową. W 2015 w trakcie ubiegania się o licencję firmy świadczącej usługi finansowe wyszło na jaw, że Michael Patryn to Omar Dhanani skazany na 18 miesięcy więzienia w sprawie związanej z kradzieżami kart kredytowych i handlem kradziony kartami. O sprawie poinformowano stosowne organy oraz wielu ludzi ze środowiska kryptowalut w Kanadzie. Pisano o tym na popularnych forach, w tym na Reddit.

Tak więc w 2015 roku dostępna była wiedza, że dwaj założyciele Quadriga to seryjni oszuści finansowi. Wiedza o kryminalnej przeszłości jednego z nich była na wyciągnięcie ręki. Mimo tego powierzono im środki o wartości ćwierć miliarda dolarów.

W tym miejscu dochodzimy do bardzo ważnego wątku. Oto wypowiedź jednej z osób, które wiedziały o kryminalnej historii Patryna i nawet prywatnie ostrzegały znajomych przed prowadzaniem z nim interesów, a które publicznie nie wyrażały żadnych wątpliwości wobec giełdy kryptowalutowej, którą Patryn założył: W społeczności kryptowalutowej była duża tolerancja ryzyka w 2015 roku. Wszyscy chcieliśmy by bitcoin odniósł sukces i by sukces odniosły biznesy związane z bitcoinem co powodowało samooszukiwanie się do pewnego stopnia. Poza tym to byli Kanadyjczycy, kanadyjska firma. Nie chcieliśmy rzucać cienia na nasze własne środowisko. Choć ostrzegałam znajomych to nie robiłam wiele by ostrzec opinię publiczną. Nie jestem bez winy. Krótko mówiąc: z reguły jest wiele powodów, dla których ludzie nie chcą dostrzec oszustwa. Jednym z nich jest troska o rozwój sektora czy branży, w której przekręt ma miejsce.

Założono w Vancouver giełda kryptowalutowa była ważnym sponsorem sceny kryptowalutowej w tym mieście. Przez pierwsze lata Quadriga była jedynym źródłem potencjalnego wsparcia finansowego dla organizatorów spotkań, wykładów i konferencji. Z reguły były to drobne kwoty, nawet 1000 CAD ale były to środki ważne dla tego młodego środowiska. Zacytuje wypowiedź jednego z uczestników sceny bitcoinowej w Vancouver: Z naszej perspektywy potrzebowaliśmy Quadriga. Bez nich organizowane przez nas wydarzenia nie mogłyby mieć miejsca.”

Każde oszustwo finansowe z ambicjami próbuje się legitymizować. Doskonale to było widać na przykładzie Amber Gold, który próbował zbudować reputacje i społeczne zaufanie krzykliwym sponsoringiem. Różnego rodzaju celebryci (także niszowi celebryci branżowi jak znane nazwiska w radach nadzorczych kilku polskich przekrętów finansowych) odgrywają w tym procesie ważną rolę. Im młodsza jest dziedzina tym mniej kosztowne jest kupowanie reputacji, legitymizacji i dobrej woli środowiska. W przypadku Quadriga wystarczyło zapewne kilkadziesiąt tysięcy dolarów dla raczkującej sceny bitcoinowej w Kanadzie. Amber Gold musiał rzucać kwotami rzędu kilku milionów złotych bo konkurował bezpośrednio z sektorem bankowym.

Chciałem zwrócić uwagę na inny szczegół z artykułu w Vanity Fair. Pod koniec 2018 roku, gdy Quadriga miała już problemy z płynnością, Cotten osobiście decydował o wypłatach środków i często wypłacał środki osobom, które robiły największy raban, największy szum na forach kryptowalutowych. W przypadku oszustw finansowych bycie głośną, krzykliwą ofiarą daje więc większe szanse na odzyskanie środków.