Najlepiej poinformowani nie zawsze są najbardziej krzykliwi

Zanim włożyłem kij w mrowisko i zająłem się zagadnieniem kredytów frankowych w Polsce zaznaczyłem, że chcę poruszyć ten kontrowersyjny temat by pokazać blaski i cienie (głównie cienie) heurystyki oceniania idei na podstawie oceny propagatorów tych idei.

Przez wiele lat moje nastawienie do problemu kredytów frankowych w Polsce kształtowane było przez interakcje w mediach społecznościowych z niezadowolonymi kredytobiorcami. Nie mam wątpliwości, że wspomniane dyskusje nie pomogły mi wyrobić sobie poprawnego, zbalansowanego podejścia do problemu kredytów frankowych ani zrozumieć co jest sednem wzbierającej fali zwycięskich pozwów frankowych.

Niezadowoleni frankowicze, z którymi dyskutowałem w mediach społecznościowych zrobili na mnie wrażenie roszczeniowych ludzi zdeterminowanych w dążeniu do zrzucenia z siebie przykrych konsekwencji błędnej decyzji finansowej z przeszłości. Dyskutowałem z argumentami, które wyglądały bardzo słabo od strony merytorycznej i których używanie interpretowałem albo jako oznakę braku kompetencji albo złej woli.

Przekonywano mnie, że kredyty walutowe są co do zasady asymetryczne i nieuczciwe bo tylko kredytobiorca bierze na siebie ryzyko walutowe (w rzeczywistości bank swoje ryzyko zabezpiecza). Argumentowano, że kredyty walutowe są oszustwem bo żadnych walut w nich nie było (w rzeczywistości kredytobiorca dostawał dokładnie to co chciał czyli „lepsze”, bo niższe stopy procentowe). Sugerowano, że podpisanie dokumentu stwierdzającego, że kredytobiorca został poinformowany o ryzyku kursowym nic nie znaczy (w rzeczywistości podważanie skuteczności podpisu dorosłych, z reguły wykształconych, z reguły zamożnych, z reguły w szczycie możliwości zawodowych ludzi jest podważaniem fundamentów obrotu gospodarczego).

Mam też wrażenie, że także w mediach przez bardzo długi czas dominowało przedstawianie problemu kredytów frankowych (i sporu o te kredyty na linii banki – kredytobiorcy) w kontekście ryzyka kursowego. W tym momencie skłonny jestem wyjaśniać dominację w mediach akurat tej narracji przez działanie opłacanych przez banki specjalistów od public relations. W końcu jest to dużo wygodniejsza dla banków narracja niż przyznanie, że umieściły w kluczowych zapisach tysięcy umów ewidentnie abuzywne formuły (kwestionowane przez regulatorów od 2009 roku).

Efekt był taki, że przez wiele lat patrzyłem na kredyty frankowe w Polsce w kontekście ukrytego czy asymetrycznego ryzyka kursowego a nie w kontekście ewidentnie abuzywnych klauzul. W rzeczywistości w kwestii prawnej to abuzywne klauzule odegrały kluczową rolę w procesie sądowego rozwiązania problemu kredytów frankowych. Określenie „kluczowa rola” jest tu niedopowiedzeniem. Problem kredytów frankowych kończy się w Polsce w taki sposób a nie inny tylko dlatego, że jego prawnym sednem były abuzywne klauzule.

Zignorowanie sedna problemu kredytów frankowych miało także tę konsekwencje, że straciłem szanse odpowiednio wcześnie zrozumieć jak ten problem zostanie rozwiązany.  Zrozumienie, że kluczowym zagadnieniem są abuzywne klauzule, po których wykreśleniu umowa nie może być wykonywana w połączeniu ze znajomością prawa konsumenckiego UE i linii orzecznictwa TSUE pozwalało całkiem trafnie prognozować jak skończy się w Polsce problem kredytów frankowych.

Proszę mnie źle nie zrozumieć. Nie próbuje zrzucić odpowiedzialności na innych ludzi (frankowiczów z mediów społecznościowych albo dziennikarzy) za to, że relatywnie długo zajęło mi zrozumienie o co naprawdę chodzi w wzbierającej fali zwycięskich pozwów frankowych. Winnym jest moje lenistwo. Nic innego. Przez dłuższy czas zadowalałem się opinią wyrobioną na podstawie interakcji w mediach społecznościowych i lektury prasy. W 2023 roku nie jest zaskoczeniem fakt, że obydwa wspomniane wyżej źródła informacji mogą nie przedstawiać obrazu świata odpowiadającego rzeczywistości.

Dla mnie, dopiero optymistyczne rekomendacje DM BOŚ dla spółki Votum były sygnałem, że w kwestii frankowej mogą umykać mi bardzo ważne kwestie.

Moja przygoda z odkrywaniem o co naprawdę chodzi (przynajmniej w kwestii prawnej) w kredytach frankowych uwypukla dwa zagadnienia związane z szybką oceną jakości informacji czy opinii. Pierwsze zagadnienie podsumowałbym w taki sposób: najbardziej entuzjastyczni, krzykliwi ewangelizatorzy jakiejś idei czy opinii (na przykład motywu inwestycyjnego) nie zawsze są najbardziej kompetentnymi ewangelizatorami. To kolejne niedopowiedzenie w tym tekście. Mam wrażenie, że gorliwość w przekonywaniu innych do swoich racji często zastępuje wnikliwość w zbadaniu zagadnienia. W efekcie najbardziej entuzjastyczni propagatorzy idei są często jednymi z najgorzej poinformowanych ewangelizatorów.

Ta zasada odnosi się do kwestii gospodarczych i inwestycyjnych ale z powodzeniem można ją rozciągnąć na inne sfery dyskusji publicznej. Prowadzi to do fascynującego paradoksu. Jeśli słabo poinformowani ale entuzjastyczni wyznawcy idei dominują (dzięki swojej gorliwości) w dyskusji to znaczy, że większość dyskusji „zasypana jest” słabymi argumentami. Nie widzę powodu by dyskusje inwestycyjne miały być wyjątkiem.

Za Bing AI

Oznacza to, że relatywnie łatwo jest się zrazić, wyrobić sobie negatywne nastawienie do idei czy pomysłów inwestycyjnych bo istnieje spora szansa, że będziemy się stykać głównie z nieprzemyślanymi argumentami na rzecz tych idei i pomysłów. Warto więc pamiętać o zasadzie intelektualnej, która postuluje dyskutowanie z najsilniejszymi argumentami na rzecz danej idei. Przeciwieństwem takiej postawy jest skreślanie idei i pomysłów po obaleniu najsłabszych wspierających je argumentów.

Drugie zagadnienie dotyczy skrótu myślowego, w którym bezpośrednio przenosimy naszą ocenę propagatorów idei na ocenę tych idei. Najbardziej prostackim zastosowaniem tej heurystyki będzie na przykład uznanie, że rynkowa opinia X nie ma sensu bo propaguje ją Y, który jest wiecznym niedźwiedziem albo naganiaczem na niepłynne akcje albo sprzedawcą szkoleń albo zwolennikiem rynkowej opinii, która niedawno okazała się kompletną pomyłką. W rzeczywistości żaden z faktów dotyczących Y nie przekreśla szansy, że Y od czasu do czasu propaguje interesującą ideę inwestycyjną z dużym potencjałem.

Z reguły, zwłaszcza w sferze inwestycyjnej, nie odrzucamy całkowicie pomysłu tylko dlatego, że przeczytaliśmy o nim u „niewłaściwej” osoby. Raczej przyjmujemy do niego sceptyczne podejście albo istotnie obniżamy nasze zainteresowanie pomysłem, zapał do jego wnikliwszego poznania. To właśnie miało miejsce w przypadku spotkanych przeze mnie frankowiczów i problemu kredytów frankowych.

W świecie, w którym produkcja informacji i opinii rośnie zdecydowanie szybciej niż nasza zdolność do ich przyswajania i oceny potrzebujemy skrótów myślowych, heurystyk, które wstępnie filtrują docierający do nas strumień informacji. Warto jednak pamiętać, że wspomniane heurystyki mają swoje ograniczenia. Warto też dostrzegać kiedy świadomie używamy skrótów myślowych jako użytecznego narzędzia poznawczego a kiedy używamy ich z powodu lenistwa lub uprzedzeń.