Krótki tekst o chciwości?

Zapraszam do krótkiego sądu nad chciwością. Bez wyroku skazującego jednak.

W ostatnim, weekendowym wydaniu, Gazeta Wyborcza publikuje wywiad ze znanym zapewne wszystkim ekonomistą Ryszardem Petru na temat napisanej przez niego książki, analizującej ostatni kryzys światowy („Koniec wolnego rynku?”). Nie czytałem książki i nawet nie spieszy mi się specjalnie by ją poznać, aczkolwiek dyskusja dwóch antagonistów na temat tego, kto i jak zawinił, wciągnęła mnie do tego stopnia, że zrobienie wpisu o jednym z jej szczegółów wydało mi się nieuniknione.

Jednym paragrafem naświetlę jedynie kontekst dyskusji. Dziennikarz (lewicowy) Adam Leszczyński nie może uwierzyć w tezę Petru, że to rządy a nie bankierzy zgotowały światu ten gorzki los. Greenspan & Co. stworzyli system nieskrępowany regulacjami i opływający w tani pieniądz, który banki wykorzystały do gigantycznej sprzedaży zbyt drogich nieruchomości zbyt biednym ludziom. Bankowcy żerujący na samym dnie drabiny pokarmowej optymalnie zrobili to co do nich należy i za co są wynagradzani– sprzedawali produkty hipoteczne i im pochodne wszystkim, którym mogli. Na wyższych szczeblach Wall Street przepakowywano ten bajzel w pozornie najwyższej klasy produkty, którym nieuprawniony stempel jakości nadawali audytorzy. Stanę po stronie Petru w kontekście opisu zjawiska (skomplikowane i wcale nie czarno białe), jak i jego oceny (ale tylko w kontekście wywiadu, a nie całej książki): każda sprzedaż podszyta oszustwem musi być piętnowana, ale uprzednio uczciwie weryfikowana.

A w wywiadzie padają takie oto słowa:

„A czym dla pana jest chciwość?

– Szukaniem zysków ponad miarę… A co dla pana jest chciwością?

Postrzeganie pieniędzy jako głównego celu w życiu. Brak miary.

– Chyba tak bardzo się nie różnimy.”

Zatrzymałem się w tym miejscu dłużej, ponieważ naszły mnie następujące myśli:

Czy chciwi byli bankowcy i bankierzy, czy może również kupujący nieruchomości, na które nie było ich stać? A czyż nie dołączyć do nich również kupujących produkty pochodne oparte o tak powstałe hipoteki?

Ale jeszcze ciekawsze wydało mi się pytanie odnośnie tego jak transmituje się to na rynek giełdowy. Bowiem skoro tyle się mówi o tym, że giełda opiera się na nieustannym starciu strachu i chciwości po dwóch stronach transakcji, to znaczyłoby, że wszyscy jesteśmy chciwi. Ale kiedy zapytam o potwierdzenie tego przez każdego z czytających te słowa, z dużym prawdopodobieństwem spodziewałbym się odpowiedzi, że to nie chciwość motywuje do zajęcia się inwestowaniem lub tradingiem. No to mamy piękny dysonans…

A przy tym przypomniała mi się autentyczna dyskusja, usłyszana przed laty. Otóż chciwość to jeden z 7 grzechów głównych w religii dominującej w naszym kraju, a w takim razie wymaga wyznania i pokuty w drodze wiodącej przez konfesjonał. Pewien wyznawca, jak mi się wydawało dość pilny religijnie, doświadczał autentycznego niepokoju z tego właśnie powodu, nie czuł się bowiem w żaden sposób wiedziony chciwością wbrew temu co mówią podręczniki.

Są zatem wystarczające powody by zgłębić temat. Przy czym nie chciałbym przy tej okazji w żadnym razie wchodzić w buty etyka czy filozofa, raczej pragmatyka-obserwatora.

Już wcześniej wielokrotnie zajmowała mnie kwestia znaczenia chciwości, jednak jak szybko się przekonałem, nie istnieje jedno, wyczerpujące jej objaśnienie i definicja. Możemy jednak poruszać się w obrębie ogólnego, dość powszechnie zrozumiałego znaczenia, które wystarczy dla celów podjęcia pewnych wniosków.

Chciwość to rodzaj emocji. Trzeba na wstępie już zaznaczyć, że wiąże się ona z pewnego rodzaju nadmiernym, często patologicznym wręcz odchyleniem, nieumiarkowaniem, zaburzeniem proporcji. W czym? W dążeniu do natychmiastowego posiadania (zwykle ponad potrzeby), chorobliwego pożądania, zniewalającej wręcz miłości do pieniędzy, rzeczy, dóbr, usług czy bogactw duchowych. Nie chodzi więc o samo zdobywanie, dysponowanie i pomnażanie, chodzi o chorobliwe przekroczenie w tym pewnej granicy, szczególnie gdy człowiek wykracza poza moralne zasady przyjęte w danej kulturze. Tego rodzaju żądza posiadania wiąże się wówczas bardzo często z takimi zjawiskami towarzyszącymi jak: oszustwo, podstęp, zdrada, nadużycie zaufania, manipulacja, obojętność, wyzysk, agresja, by wymienić najczęstsze. Natomiast cytowani panowie mylą chciwość ze zwykłym materializmem, oba powiązane lecz nie tożsame. Chciwość to niezaspokojony materializm.

Niestety odnaleźć jednoznaczną i w miarę obiektywną granicę w wielu przypadkach będzie dość trudno. Ale nie o tego rodzaju, aptekarsko dokładną ocenę w przypadku giełdy chodzi. Oczywiście wszystkie z wyżej wymienionych, negatywnych moralnie działań, odnajdziemy w giełdowym ekosystemie, część z nich ma karalny charakter. Czy rzeczywiście jednak tego rodzaju pejoratywnie ujęta chciwość rządzi wszystkim kursami na każdym etapie i w każdym momencie wyceny? Moja odpowiedź brzmi: nie.

W przypadku znacznej ilości inwestorów motorem napędowym są po prostu: zaradność, zapobiegliwość, racjonalny lub impulsywny, ale mieszczący się w granicach etycznych wybór, optymalizacja wykorzystania posiadanych środków z punktu widzenia długoterminowych statystyk, bywa koniecznością (np. inwestycje emerytalne), czasem aspiracją, pasją, chęcią sprawdzenia się, edukacją, sposobem na życie.

Nawet jeśli giełda to dla niektórych jakiegoś rodzaju pęd do adrenaliny czy hazardu, nie musi to przybierać szat chciwości. A wreszcie niesprawiedliwe jest przyczepianie metki tego rodzaju wszystkim laikom, amatorom, początkującym czy nawet tym kompletnie oderwanym od tej rzeczywistości. Odruchy stadne i inne błędy poznawcze w ich wykonaniu mają często zupełnie inne, całkiem naturalne podłoże. Zasadne byłoby wytykanie im tego gdy np. popełniają błąd w obliczu ignorancji typu „wiem, że to piramida, ale cóż z tego”.

Co w przypadku instytucji? Pojęcie banksterki nie wzięło się znikąd („greed is good”), ale ekstrapolacja na całą resztę branży wydaje się jednak nieuprawniona. Czyniąc zadość tradycji spytam wreszcie: czy Buffettem naprawdę kieruje chciwość kiedy wykupuje pakiet niedocenianych przez rynek akcji? Jeśli tak, to być może pomijany w jego biografiach element sukcesu, którego trzeba się nauczyć. Jeśli nie, to pruje nam się teoria „strachu i chciwości” na giełdzie…

—kat—