Strategiczna ignorancja

W opublikowanym niedawno raporcie 2025 Digital News Report znalazłem całą sekcję poświęconą unikaniu wiadomości i przeciążeniu informacyjnemu.

Autorzy raportu stworzonego przez Reuters Institute podają, że 40% respondentów z kilkudziesięciu zbadanych rynków medialnych, w tym z Polski, zadeklarowało unikanie wiadomości (news avoidance).

To wynik o 11 punktów procentowych wyższy niż w 2017 roku. Na wielu rynkach, np. w UK, wskaźnik unikania wiadomości podwoił się w tym czasie.

Najwyższy wskaźnik zanotowano w Bułgarii – 63%, a najniższy w Japonii – 11%.

Wykres poniżej pokazuje wskaźnik unikania wiadomości w wybranych państwach i regionach.

Za 2025 Digital News Report

Autorzy raportu zwracają uwagę, że ludzi unikających wiadomości można podzielić na dwie grupy. Osoby, które trwale unikają wiadomości, bo generalnie nie są nimi zainteresowani, co często związane jest z niskim poziomem edukacji. Osoby, które strategicznie unikają wiadomości, bo chcą uniknąć przeciążenia informacyjnego i odizolować się od niektórych informacji lub odizolować się od informacji w określonym czasie. Należy jednak pamiętać, że granica pomiędzy grupami nie jest wyraźna.

Respondentów zapytano także o powody unikania informacji. Było to pytanie otwartego wyboru. Wykres poniżej przedstawia najpopularniejsze odpowiedzi.

Za 2025 Digital News Report

Moim zdaniem z powyższego zestawienia można wyłonić cztery główne powody unikania wiadomości:

• psują nastrój (bo mają negatywne skrzywienie),
• są irytujące (bo dotyczą drażliwych tematów),
• są nieprzydatne (bo nie można ich praktycznie wykorzystać),
• jest ich za dużo (powodują przeciążenie informacyjne).

To są świetne przesłanki do strategicznego filtrowania informacji. Strategiczne unikanie informacji w praktyce oznacza przemyślane odfiltrowywanie informacji, o których myślimy, że ich konsumpcja nam zaszkodzi.

Clay Shirky argumentuje, że problemem nigdy nie jest nadmiar informacji, z którym pewne grupy ludzi mają już do czynienia od wynalezienia prasy drukarskiej. Problemem jest brak filtrów albo ich złe zaprojektowanie. Nadmiar informacji, także tych szkodliwych, jest stanem naturalnym, nie anomalią. Gdy nie jesteśmy zadowoleni ze swojej diety informacyjnej, powinniśmy pytać: „który filtr się właśnie zepsuł i jak zaprojektować nowy?”.

Alex Stone w weekendowym eseju na portalu Bloomberg pisał o umyślnej ignorancji – idei promowanej przez niemieckiego psychologa Ralpha Hertwiga. Argumentuje on, że celowe nienabywanie informacji może być racjonalne, jeśli chroni zasoby poznawcze i emocjonalne. Proponuje nawet, by uczyć „krytycznego ignorowania” jako kluczowej kompetencji w epoce przeładowania informacyjnego.

Co mogą chronić filtry umyślnej ignorancji? Na pewno mogą pomagać zachowywać optymistyczne nastawienie do świata. W strumieniu informacji dominują negatywne wiadomości i negatywny sposób interpretowania informacji. Na popularnych portalach każde słabe dane makroekonomiczne są przesłanką do pytania w nagłówku, czy zbliża się recesja. Optymistyczne nastawienie jest korzystne w budowaniu kariery zawodowej i zdyscyplinowanego długoterminowego inwestowania.

Filtry umyślnej ignorancji mogą też chronić dobrostan emocjonalny poprzez unikanie informacji, które nas irytują, i wiadomości o rzeczach, które wzbudzają w nas silne negatywne emocje, a z którymi nic nie możemy zrobić. Na przykład nic nie możemy zrobić z tym, że ignorancki, etycznie skompromitowany polityk codziennie wypowiada głupie, złośliwe komentarze. Możemy codziennie je czytać, rwać sobie z głowy włosy, że jakiś procent społeczeństwa i tak na niego głosuje, i to wszystko. Nic więcej nie zrobimy z tą informacją.

Strategiczna ignorancja to filtr, który uchroni nas przed nadmiarem informacji i zapobiegnie przeciążeniu informacyjnemu. Nasze intelektualne możliwości zapamiętywania, interpretowania i działania na podstawie konsumowanych informacji są ograniczone. Konieczne jest identyfikowanie kluczowych informacji, które możemy praktycznie wykorzystać.

Z punktu widzenia intelektualnego rozwoju korzystne może być także świadome „pójście pod prąd”: regularne sięganie po dłuższe, wymagające uwagi materiały. To sposób na przerwanie dopaminowego cyklu natychmiastowych nagród, w który wpada umysł karmiony krótkimi, emocjonalnymi bodźcami.

Głębokie czytanie działa jak trening poznawczy: wzmacnia koncentrację, cierpliwość i zdolność do rozumienia złożonych zjawisk. Te kompetencje narażone są na erozję, zarówno przez media społecznościowe, jak i nadmiar „breaking newsów”.

W strategicznym selekcjonowaniu informacji występuje ewidentny paradoks, który możemy zaobserwować, gdy czytamy wypowiedzi ludzi skarżących się na to, co algorytmy mediów społecznościowych podsuwają im w strumieniu tweetów, postów i rolek.

W 2025 roku jest już oczywiste, że algorytmy selekcjonują informacje na podstawie zachowań użytkowników – podsuwają informacje, którymi użytkownik wcześniej się zainteresował albo o których myślą, że go zainteresują na podstawie posiadanych o nim informacji.

Użytkownicy skarżą się, że otrzymują informacje, które ich irytują, które są niskiej jakości albo które są im kompletnie nieprzydatne, a jednocześnie zdradzają zainteresowanie takimi informacjami i je konsumują. Ludzie wiedzą, jakie informacje ich denerwują, deklaratywnie chcą ich unikać, ale gdy dostaną je przed nosem, to je konsumują.

W świecie zaprojektowanym tak, by wykorzystywać nasze impulsy, samo filtrowanie może nie być wystarczające. Czasami jedynym skutecznym rozwiązaniem jest całkowity odwyk od konkretnego źródła informacji, na przykład Twittera, przynajmniej na jakiś czas. Pełne odcięcie pozwoli zresetować nawyki i odzyskać kontrolę.

Strategiczna ignorancja nie jest ucieczką od rzeczywistości. To narzędzie ochrony naszej uwagi, zdolności do działania i dobrostanu emocjonalnego. By zachować sprawczość, równowagę emocjonalną i zdolność do analitycznego myślenia, musimy nauczyć się, czego nie czytać.