Zmiana za rogiem

Unikam na blogu polityki i dyskusji o modelach gospodarczych. Przyczyna jest dość banalna – zwykle takie tematy kończą się obrzucaniem błotem pomiędzy komentatorami, ale tym razem sprawa jest o tyle ciekawa, iż warto przygotować się na kolejny spór o model gospodarczy, który już za chwilę przeleje się przez media branżowe i debaty polityczne.

Ostatnie trzy tygodnie na rynkach zostały zdominowane przez kłopoty ze spadkiem zaufania rynków do Grecji. W kolejce do rynkowego lustereczka prawdy stanęły już w kolejce Portugalia, Hiszpania i Irlandia. Grecka grypa zdaje się jednak rozszerzać na Wielką Brytanię (w dniu wczorajszym szef banku centralnego musiał tłumaczyć, iż sytuacja Wielkiej Brytanii jest inna niż Grecji) i – niewielu jeszcze chce to powiedzieć głośno – na Stany Zjednoczone, które stanęły ostatnio przed problemem obniżenia ratingu dla ich długu. Można zaryzykować tezę, iż tempo, w jakim rozwija się epidemia spadku zaufania podniesie ceny broni, bo jedyną bezpieczną przystanią na świecie będzie automat Kałasznikowa i skrzynka amunicji.

Interesujące są jednak inne pytania, które właściwie muszą się pojawić. Po kryzysie w sektorze bankowym i masowych wykupach banków na scenę wkroczyli zwolennicy skrajnego interwencjonizmu państwowego. Przez świat przelała się fala – przepraszam za etykietkę – lewicowo nastawionych ekonomistów i polityków, którzy z jakąś dziwną satysfakcją powiadali a nie mówiliśmy. Zadawane były pytania, gdzie podziała się niewidzialna ręka rynku, która miałaby posprzątać ten cały bałagan. Kolejnym krokiem były często postulaty większej obecności państwa, regulacji, które miały powstrzymać „szaleństwa neoliberałów”. Większość z gorzką, ale jednak satysfakcją, przełykała kolejny wykup jakiegoś banku przez jakiś skarb państwa. Wojna ideologiczna wydawała się jednak wygrana. Bankierzy byli winni, chciwość ukarana a ożywiony Keynes zdawał się chichotać na grobie monetarystów.

Kłopoty Grecji, Portugalii, Hiszpanii, Irlandii i – może w przyszłości – Wielkiej Brytanii i USA pokazują lub pokażą, iż polityka pomocy rynkowi i interwencji ma szansę się powieść pod warunkiem, że silnik gospodarki zaskoczy a pacjent wróci do pracy i zacznie oddawać wpompowane środki w postaci podatków. W istocie Stany Zjednoczone właśnie tak funkcjonowały przez lata. Okresowe skoki deficytu przeplatały się w okresami nadwyżek budżetowych, co pozwalało utrzymywać kruche, ale jednak status quo i pokładać nadzieję w tym, że USA będą funkcjonowały ze średnim deficytem na poziomie zbliżonym do 3 procent.

Silniki gospodarek zaskakują jednak słabo – Hiszpania pozostaje krajem w recesji, ociąga się na ścieżce wychodzenia z recesji Wielka Brytania – a inne, które były już w strukturalnym kryzysie przed globalnym spowolnieniem, stanęły nad przepaścią. Okazało się, iż na rynku jednak działają znane mechanizmy, w których coraz trudniej znaleźć kolejnego głupca, który zechce pożyczyć pieniądze tanio w nadziei, że dłużnik jednak wyjdzie z oddziału intensywnej opieki medycznej a nie zostawi wierzyciela ze swoim zwłokami. Wzrosty kosztów ubezpieczenia długu – w praktyce to wskaźnik postrzeganego ryzyka – powodują, iż coraz trudniej przychodzi zamienić stary dług po cenie, która nie będzie przyspieszeniem egzekucji i pozbawieniem się nadziei, że kryzys minie zanim wierzyciele powiedzą sprawdzam.

Odważę się na tezę, iż grecka grypa spowoduje w mediach kontrofensywę zwolenników rozwiązań rynkowych i problem ratowania gospodarek przed recesją zastąpi problem ratowania państw przed upadkiem. Dziś – jeszcze – dominuje język ostatniego kryzysu i oskarża się świat spekulacji za greckie  kłopoty z rolowaniem zadłużenia. Myślę, że to jednak zaklęcia ze świata, w którym łatwo było wyśmiewać wolnorynkowe recepty. Spodziewam się, iż Joseph Stiglitza i Paula Krugmana – żeby wymienić najpopularniejszych dziś ekonomistów w mediach – zastąpią uczniowie Friedrich Hayek’a i Miltona Friedmana a wahadło nastrojów spowoduje, iż gdzieś tam na globalną scenę polityczną zaczną wchodzić wnuki Ronalda Reagana i Margaret Thatcher.