Życie w bańce

Dużymi krokami zbliża się temat finalnych zmian w OFE i kolejnego na przestrzeni ostatnich lat przymusu podjęcia decyzji finansowej przez społeczeństwo – ZUS czy nowy zwierz lansowany przez rząd. Temat jest gorący medialnie, ale ja mam poczucie, iż zaczynamy żyć w Dniu Świstaka. Za mojego życia podejmowaliśmy już decyzje o wyborze OFE, porzuceniu OFE, inwestowania przez IKE, a teraz jeszcze musimy wybrać PPE i PPK. Trwająca od lat dyskusja na temat kondycji polskiego systemu emerytalnego, której centralnym punktem jest pytanie o wypłacalność ZUS w perspektywie kolejnych dekad, wisi nad nami już pewnie ze 30 lat. Gdzieś w tym wszystkim ginie jednak problem rozumienia tematu przez przeciętnego Kowalskiego.

Zajmowanie się giełdą przez blisko 30 lat powoduje, iż człowiek odrywa się od świata normalnych ludzi i finansów przeciętnego gospodarstwa domowego. Szczerze, ja nie wiem, co myślą ludzie, którzy nie inwestują na rynku. Pewnie większość moich znajomych ma jakieś akcje, a nieliczni biorą telewizor czy rower na raty. Nie rozumiem czym kieruje się reszta podpisując umowy na karty kredytowe czy też kupując samochody na kredyty bez zadawania pytania, ile naprawdę będzie kosztowała przyjemność luksusowego stania w korku. Większość wyborów finansowych, z którym spotykam się w moim otoczeniu jest zrozumiała, ale to garstka całej populacji. Podejrzewam, iż większość dziennikarzy finansowych, analityków giełdowych i ekonomistów – jeśli nie mają jakiegoś grzesznego życia z miłością do hazardu –  żyje w podobnej bańce.

Problemem jest wyjście z tej bańki i nieumiejętność wytłumaczenia finansów i giełdy ludziom, którzy nigdy nie inwestowali lub nie zadali sobie trudu zrozumienia domowego budżetu. Im bardziej oderwany jest pytający od rynku finansowego, tym większa pokusa do używania metafor i porównań, które szybko zmierzają do punktu, gdzie sens jest zgubiony. Kończy się zwykle świadomością, iż X wcześniej lub później wyleci na jakimś finansowym zakręcie, a Y z oszczędnościami wpadnie w łapy jakiegoś sprzedawcy, który oczaruje oślepiającymi procentami, zmanipulowanymi wykresami i wszystkim tym, co mają w arsenale sprzedawcy. W najlepszym przypadku Y wyląduje ze środkami w jakimś funduszu o bezpiecznej strategii, która pozwoli zarobić wszystkim, tylko nie klientowi.

Nie mam w sobie natury finansowego Bodhisattwy. Może, jak ścieżki DM BOŚ i moja rozejdą, to założę blog Finansowy Bodhisattwa (c) – uprasza się o nie wykorzystywanie pomysłu – ale na dziś zwykle reaguję zwątpieniem, kiedy spotykam się z bezradnością finansową. Kluczowym problemem jest takie pokierowanie rozmową, żeby pacjent nie stracił twarzy i nie poczuł się finansowym analfabetą. Dlatego narodową dyskusję o ZUS należałoby zacząć od tego, iż u większości ludzi mamy do czynienia z wyjątkowo niebezpiecznym połączeniem analfabetyzmu  matematycznego z analfabetyzmem finansowym. Nie znam polskim badań, ale amerykańska literatura przedmiotu (pdf) jest bezlitosna. W testach mierzących poziom rozumienia finansów osobistych większość populacji zwyczajnie otrzymuje ocenę F (nasza 1).

Wzrost zadłużenia gospodarstw domowych w Polsce i wreszcie łatwość atakowania przez polityków giełdy i generalnie inwestycji pozwalają na tezę, iż jesteśmy w sprawach finansów jako społeczeństwo równie ograniczeni, jak inni na świecie. I właśnie przed populacją, która nie ma bladego pojęcia o finansach stawia się zadanie wybrania, czy chcą iść w stronę nowego systemu emerytalnego, czy może jednak zostać w ZUS. Tymczasem żyjemy w świecie, w którym ludzie wierzą, iż na emeryturę można zarobić grając na loterii. Pobudka z tego stanu będzie bolesna, ale w przyszłości. Dziś wszyscy, którzy coś z tego rozumieją, ośmieszamy się zakładając, że ludzie wiedzą, co do nich mówimy i czego od nich oczekujemy.