Co przyniesie rok 2054?

W rozpoczynającym się roku nie będzie brakować inspiracji do dyskusji o sensowności prognozowania w długim horyzoncie czasu. Dostarczy ich kinematografia – w 2019 roku toczyła się akcja trzech znanych dystopijnych filmów, z kultowym Blade Runner na czele.

Nie zabraknie więc analiz porównujących świat stworzony na potrzeby filmowych opowieści z otaczającą nas rzeczywistością. Tak się składa, że obecny rok był także punktem docelowym eseju z prognozami, który dla kanadyjskiej The Star napisał Isaac Asimov pod koniec 1983 roku. Rok 2019 wybrano dlatego, że od roku 1984 dzieliło go 35 lat, czyli tyle ile upłynęło od publikacji powieści 1984 George’a Orwella (wydanej w 1949 roku). Kilka dni temu gazeta przypomniała artykuł Asimova.

Esej stanowi interesującą lekturę, niemal w każdym akapicie przypominającą jak karkołomnym zadaniem jest prognozowanie w długim horyzoncie czasowym. Asimov tak konstruuje swoje prognozy, że zostawiają sporo miejsca do interpretacji. Swoją wizję świata w 2019 roku opiera na dwóch fundamentach:

• komputeryzacji
• eksploatacji kosmosu

Dodatkowym założeniem jest brak totalnej wojny nuklearnej (założeniem mało bezpiecznym według Asimova). To założenie wynika z faktu, że jest niezbędne do sformułowania pozostałych prognoz. Tak więc w fundamentalnych kwestiach Asimov trafia z komputeryzacją i kompletnie myli się w kwestii eksploatacji kosmosu.

Za The Star

Ocena poprawności wizji skomputeryzowanego świata, którą przedstawił Asimov zależy od nastawienia czytelnika. W kontekście osobistego wykorzystania komputerów pisarz wymienia roboty. Można więc uznać, że bardzo się myli albo argumentować, że rolę robotów osobistego użytku spełniają telefony komórkowe. Asimov trafnie zakłada, że postęp technologiczny będzie niszczył jedne miejsca pracy a tworzył nowe – z pozytywnym efektem netto. Można powiedzieć, że lepiej rozumie interakcje pomiędzy technologią a gospodarką niż wielu współczesnych komentatorów. Pisarz trafnie też prognozuje, że skomputeryzowane maszyny w pierwszej kolejności zajmą miejsca pracy ludzi wykonujących proste, powtarzalne czynności. Z drugiej strony zdecydowanie przecenia skalę tego zjawiska. W 2019 roku wiemy dlaczego: liberalizacja globalnej gospodarki sprawiła, że przez kilka dekad przenoszenie miejsc pracy do państw o ekstremalnie niskich wynagrodzeniach było bardziej zyskowne niż automatyzacja.

Asimov prognozuje funkcjonowanie w 2019 roku czegoś w rodzaju rządu światowego, globalnej kooperacji państw, ale sugeruje, że nie będzie to żadna formalna instytucja. Ocena tej prognozy także zależy od nastawienia czytelników. Dla części ludzi działania w kwestii zmian klimatycznych są dowodem na rosnącą współpracę międzynarodową, dla części ludzi są przykładem słabości globalnej kooperacji.

Z całą pewnością Asimov myli się w kwestii rewolucji, która miała nastąpić w dziedzinie edukacji. W 2019 roku edukacja jest jedną z tych dziedzin gospodarki, które najmniej zmieniły się przez ostatnich kilka dekad.

Kompletnie nietrafione są prognozy Asimova w dziedzinie eksploatacji kosmosu: wydobycia i przeróbki surowców na Księżycu, orbitalnej transnarodowej elektrowni słonecznej i orbitalnych fabryk i laboratoriów badawczych. Pisarz spekuluje nawet o możliwości przeniesienia w przestrzeń kosmiczną całej działalności przemysłowej.

Esej Asimova można potraktować jako kolejne potwierdzenie opinii Geoffrey’a Hintona, który powiedział: Nie podejmuje się prognozowania w horyzoncie dłuższym niż 5 lat bo uważam, że nie mamy żadnych zdolności do zaglądania poza pięcioletni horyzont. Można przypomnieć sobie prognozy z przeszłości, takie jak opinia, że globalny popyt na komputery nie przekracza pięciu sztuk*, by zrozumieć, że prognozowanie daleko w przyszłość nie jest dobrym pomysłem. Warto zwrócić uwagę, że Hintona poproszono o prognozę dotyczącą wąskiej dziedziny, w której jest ekspertem.

Z drugiej strony Asimov prognozował w horyzoncie 35 lat, a więc horyzoncie czasowym, w którym deklaruje działać część indywidualnych inwestorów. Inwestorzy budujący na rynku swój kapitał emerytalny mogą działać nawet w dłuższym horyzoncie. Dostępne informacje wskazują jednak, że nie ma narządzi poprawnie identyfikujących trendy gospodarcze i społeczne z tak dużym wyprzedzeniem. Warto zauważyć, że prognozy Asimova były zbyt mało szczegółowe by mogły być przydatne na przykład na rynku akcyjnym. Inwestor z 1983 roku nie tylko musiał przewidzieć trend komputeryzacji musiał także wybrać, które spółki będą jego beneficjentami. W 2019 roku wiemy, że główni giełdowi beneficjenci komputeryzacji nie byli nawet w planach (z wyjątkiem Apple) w 1984 roku.

Myślę, że czytanie prognoz, które możemy już rozliczyć może być interesującym ćwiczeniem intelektualnym. Zastanawiam się co sprawiło, że Asimov był tak bardzo optymistyczny w kwestii eksploatacji kosmosu. Czy jest jedynie efekt skrzywienia pisarza science-fiction? Nawet w 2019 działalność gospodarcza w kosmosie, łącznie z eksploatacją surowców, pozbawiona jest ekonomicznego sensu z powodu wysokich kosztów. Czy sama idea intensywnej eksploatacji kosmosu wynikała z popularności diagnoz sformułowanych w raporcie Klubu Rzymskiego. Myślę, że rozliczanie długoterminowych prognoz z przeszłości może nam nieporównywalnie więcej powiedzieć o tym jakie błędy popełniamy analizując teraźniejszość niż analizowanie publikowanych teraz  prognoz może nam powiedzieć co stanie się w przyszłości.

* Ta prognoza to najprawdopodobniej jeden z najpopularniejszych fałszywych cytatów. Nie ma sensownych dowodów, że założyciel IBM wypowiedział takie zdanie w latach 40. Z drugiej strony, w latach 40. i 50. pojawiły się podobne, sceptyczne opinie ale nie były to opinie Thomasa Watsona.