Słodkie wspomnienia

Spróbujmy sobie wyobrazić sześciokrotny wzrost ceny jakiegoś produktu w ciągu jednego roku, czyli na przykład cukier z obecnych poziomów, ok. 4-5 złotych za kilogram wzrósłby do 24-30 złotych. Brzmi absurdalnie? A co gdybyśmy spróbowali pomyśleć o tym, że ów cukier rośnie ponad czterdziestopięciokrotnie – 180 – 225 złotych za kilogram? Niemożliwe? A jednak w historii słodkiego towaru takie zdarzenia miały miejsce. Do innych wartości, niż wspomniane wyżej – posłużyłem się nimi tylko jako przykładem dla lepszego zrozumienia skali i zdarzeń. Tego rodzaju zwyżka na rynku cukru wydarzyła się relatywnie niedawno. W grudniu 1974 roku cena kontraktów terminowych na cukier na giełdzie nowojorskiej (NYBOT, dziś ICE – IntercontinentalExchange) wyniosła 66,5 centa za funt. Dokładnie rok wcześniej, kurs wynosił zaledwie 10 centów. Osiem lat wcześniej w 1966 roku tylko 1.4 centa.

Jack Schwager w książce „Schwager on Futures. Fundamental Analysis” porównuje ówczesne wydarzenia do tulipmanii, czyli słynnej gorączki związanej ze spekulacją cebulkami tulipanów, która miała miejsce w pierwszej połowie XVII wieku w Holandii. We wzroście cen cukru uczestniczyli wszyscy, od producentów, którzy zwiększali zapasy obawiając się, że wzrost „nigdy się nie skończy”, poprzez zwykłych codziennych użytkowników, aż oczywiście do spekulantów, którzy chcieli się załapać na niesłychany trend jaki wówczas miał miejsce i dzięki temu zarobić fortunę.

Jim Rogers wspomina, że ludzie w tamtym okresie kradli w barach i restauracjach cukier w kostkach, zaś gości przyjmowało się chętnie ze standardowym pięciofuntowym opakowaniem cukru, zamiast zwyczajową butelką wina lub bukietem kwiatów. Amerykanie ze stanów graniczących z Meksykiem zaopatrywali się właśnie po drugiej stronie granicy, gdzie cena cukru była na poziomach ustalonych przez rząd.

Trudno się dziwić, że winnych szukano wszędzie. Za sytuację oskarżano na przykład Związek Radziecki (dwa lata z rzędu w ZSRR były bardzo słabe zbiory) czy „arabskie pieniądze naftowe”, które miały spekulować na rynku cukru, zarobionymi wcześniej pieniędzmi na ropie. Czyli właściwie nic nowego. Oskarżano również firmy zajmujące się produkcją cukru – dwie największe to Amstar Corp (cukier trzcinowy), oraz Great Western United Corp. (największy producent cukru buraczanego), zwłaszcza gdy opublikowano ich wyniki finansowe. Zyski pierwszej w skali roku wzrosły o 221 procent, drugiej zaś o 1 120%.

W listopadzie 1974 roku, czyli w momencie szczytu publicznie wystąpił prezes giełdy towarowej, by zapewnić, że za niebotycznym wzrostem cen cukru nie stoją spekulanci. Wcześniej Departament Sprawiedliwości wystąpił do giełdy o informacje dotyczące stanu posiadania kontraktów na cukier przez członków giełdy.

Organizacja konsumencka – Consumer Federation of America – posiadająca blisko trzydzieści milionów członków, ogłosiła plan bojkotu zakupów cukru w okresie od 1 do 10 grudnia 1974. Bojkot miały wesprzeć niektóre sieci handlowe sugerując klientom kupno substytutów. Sam bojkot miał marny skutek – tylko jedna czwarta ówczesnego spożycia cukru to konsumenci indywidualni. Całą resztę zużywał przemysł.

Oczywiście spekulacja bez odpowiedniej pożywki często się nie udaje. W tym wypadku ową pożywką były seria słabych zbiorów i rosnącego spożycia cukru. Rok 1972 był czwartym z rzędu rokiem, w którym zanotowano rekordową produkcję cukru. Mimo tego spożycie cukru z roku na rok wzrastało. Na tyle, że korzystano również z zapasów. Lata 1973 i 1974 to załamanie światowej produkcji przy wciąż rosnącym spożyciu. Skalę niedoboru pokazuje notka z 9 czerwca 1974 w The Guardian informując, że przez pierwszą połowę roku Wielka Brytania była w stanie importować z Karaibów o 30 procent mniej cukru niż normalnie (częściowo nie ze względu na braki, tylko dla tego, że produkcja była sprzedawana do USA, gdzie płacono więcej).

W samym szczycie analitycy oczekiwali, że cena cukru wzrośnie do poziomu 1 dolara za funt. Jack Schwager wspomina, że szczyt na rynku i pęknięcie bańki było ilustracją klasycznej zasady „kupuj plotki, sprzedawaj fakty”. Pod koniec 1974 roku wstępne szacunki dotyczące produkcji sugerowały kolejne słabe zbiory. Niestety szacunki, były tylko szacunkami. Nie jest zaskakujące, że wraz z kosmicznym wzrostem cen cukru zaczęły też zwiększać się uprawy buraka i trzciny cukrowej. Rogers wspomina, że w 1974 rolnicy francuscy niemal wyłącznie zajmowali się uprawą buraka. A gdy produkcja się zwiększa…. ceny spadają. I tak się stało również w tym wypadku. Upadek był jeszcze szybszy, niż wcześniejszy wzrost. W ciągu pół roku od grudnia 1974 ceny powróciły do poziomu 10 centów/funt, czyli z początku 1974 roku.

Czy tego rodzaju historia może się powtórzyć po raz kolejny? Na rynkach nie ma rzeczy niemożliwych. Wspominany wcześniej Jim Rogers w listopadzie 2007 pisał, że oczekuje pięciokrotnego wzrostu cen. Wówczas ceny wynosiły 10 centów/funt. Na razie doszły tylko do 35 centów (luty 2011). Mamy więc jeszcze spory potencjał. Zwłaszcza, że w ostatnim czasie obserwujemy silne spadki, które zawsze można traktować jako okazję.

Wykres cen kontraktów na cukier w latach 1973-1975