Skandal finansowy z XIX wieku

Insider trading to transakcje na instrumentach finansowych dokonywane przez osobę posiadającą dostęp do niejawnych, cenotwórczych informacji dotyczących tych instrumentów finansowych. Zastanawiam się jak nazwać sytuację, w której posiadacz instrumentów finansowych wykorzystuje swoje wpływy polityczne w celu zwiększenia wartości swojego portfela?

Wyobraźmy sobie na przykład, że premier jakiegoś państwa ulokował 37% swojego inwestycyjnego portfela w obligacje pewnego podmiotu. Sytuacja polityczno-ekonomiczna stwarza wysokie ryzyko niewypłacalności tego podmiotu i znacznego spadku wartości obligacji. Premier angażuje więc aparat państwa i zarządza militarną interwencję, której efektem jest ustabilizowanie sytuacji i wzrost wartości obligacji.

Do takiej sytuacji doszło w drugiej połowie XIX wieku. Bohaterami tej historii są William Ewart Gladstone – premier Wielkiej Brytanii, Imperium Brytyjskie, Imperium Osmańskie i Egipt. W znakomitej książce The Decline and Fall of the British Empire, 1781-1997 przeczytałem, że Gladstone, który w 1882 roku zdecydował o brytyjskiej interwencji militarnej w Egipcie ulokował 37% swoich oszczędności w egipskie papiery wartościowe, których wartość znacznie wzrosła po zwycięstwie brytyjskiego, 40-tysięcznego, korpusu ekspedycyjnego.

W książce Gladstone and the Logic of Victorian Politics dokładnie wyjaśniono problem prywatnego portfela inwestycyjnego brytyjskiego premiera i brytyjskiej interwencji w Egipcie. Gladstone posiadał obligacje Imperium Osmańskiego gwarantowane przez coroczną daninę, którą Egipt płacił Imperium Osmańskiemu od 1841 roku. W momencie wybuchu kryzysu wspomniane obligacje w portfelu premiera warte było około 40 500 współczesnych funtów, około 3 mln w przeliczeniu na funty z 2010 roku.

Gladstone kupował te obligacje na początku lat 70. XIX wieku po 72 pensy. W lecie 1882, a więc w szczycie rebelii kierowanej przez Ahmeda Orabiego a skierowanej przeciwko władzy podległemu Imperium Osmańskiego kedywowi, warte były zaledwie 57 pensów. Rynki finansowe obawiały się, że nowe egipskie władze nie będą płacić daniny Imperium Osmańskiemu ani obsługiwać długu zaciągniętego u europejskich inwestorów. Jednak po zwycięstwie Brytyjczyków w bitwie pod Tel-el-Kebir we wrześniu 1882 roku cena, posiadanych przez Gladstone’a obligacji, osiągnęła 82 pensy. Gladstone osiągnął zysk w wysokości 7,500 funtów, około 0,6 mln funtów z 2010 roku.

Moją uwagę zwróciły obligacje oparte na corocznej egipskiej daninie. W książce The Ottoman Empire and European Capitalism, 1820-1913: Trade, Investment and Production napisano, że w latach 1841-1913 coroczna danina płacona przez Egipt stanowiła istotne źródło dochodów dla znajdującego się w znacznych kłopotach Skarbu Imperium Osmańskiego. W czasie pierwszej fazy zaciąganiu Osmańskiego długu publicznego egipska danina była zabezpieczeniem płatności pożyczek z 1855 i 1871 roku. Po stworzeniu Administracji Osmańskiego Długu Publicznego, egipska danina była transferowana bezpośrednio do Europy, a głównie do Anglii, gdzie zakupiono główną część obligacji z tych emisji. Nie jest więc niespodzianką, że nawet po brytyjskiej okupacji Egiptu (od 1882 roku – T.), brytyjska administracja kolonialna nie zawiesiła płatności daniny. W 1866 roku danina wynosiła około 675 000 funtów, około 49 mln funtów z 2010.

Warto więc pamiętać, że Gladstone był zaledwie jednym z wielu brytyjskich inwestorów, którzy posiadali zabezpieczone egipską daniną obligacje. Parlamentarna opozycja zarzucała brytyjskiemu premierowi, że ochrona finansowych interesów brytyjskich obligatariuszy jest głównym powodem interwencji militarnej w Egipcie. Jeden z biografów Gladstone’a, Colin Matthew podkreśla, że jest kwestią spekulacji, w jakim stopniu, jeśli w jakimkolwiek, osobiste interesy finansowe premiera w ustabilizowaniu sytuacji w Egipcie, zdecydowały o zmianie brytyjskiej polityki, z pośredniego zaangażowania w kwestie Egiptu w stronę militarnej interwencji. Naturalnie, poza kwestiami finansowymi, także kwestie polityczne odegrały istotną rolę w brytyjskim zaangażowaniu w Egipcie pod koniec XIX wieku (od 1869 działał Kanał Sueski, którego Imperium Brytyjskie było udziałowcem od 1875 roku).

W książce British Imperialism: 1688-2000 zauważono, że w 1873 roku brytyjscy inwestorzy posiadali ponad połowę egipskiego długu publicznego (zaciągniętego głównie na budowę Kanału Sueskiego i finansowanie wydatków militarnych). Po bankructwie Egiptu w 1876 roku  egipski budżet został objęty francusko-brytyjska wspólną kontrolą, która podjęła drastyczne kroki w celu zmniejszenia deficytu i przywrócenia obsługi długu. Brytyjscy obligatariuszy posiadali silne wsparcie lobbingowe ze strony Nathana Rothschilda, Corporation of Foreign Bondholders oraz prasy finansowej. W takich okolicznościach brytyjski premier podejmował decyzje o ewentualnej interwencji militarnej w Egipcie. Jak widać, kryzysy zadłużeniowe od dziesiątków lat posiadają istotny wymiar polityczny, nie tylko w państwie bankrutującym ale także w państwie jego wierzycieli.

Zwróciłem uwagę na te wydarzenia by pokazać, że pewne kontrowersje związane z rynkiem finansowym, na przykład konflikty interesów na styku polityki i rynku finansowego, istnieją już od dziesiątków czy setek lat. Warto także zwrócić uwagę na poziom rozwoju rynku finansowego w XIX wieku. Konstrukcja obligacji Imperium Osmańskiego zabezpieczonych płatnościami z egipskiej daniny, którą transferowano bezpośrednio do obligatariuszy, przypomina konstrukcję listów zastawnych (covered bonds) albo papierów wartościowych opartych na aktywach (asset-backed securities). W tym przypadku zabezpieczeniem obligacji był coroczna danina.

Moim zdaniem obligacje zabezpieczone daniną bez problemu mogą rywalizować z obligacjami opartymi o pulę ubezpieczeń na życie w konkursie na najbardziej egzotyczne instrumenty finansowe.